Kategori:

Uçak Sistemleri

xbee
Uçak Sistemleri

Model Uçak Telemetri Sistemi

by Caner Acarbay

Bu yazımda Model Uçak Telemetri Sistemi hakkında konuşacağız.

Paylaşmaya başlamış olduğum bu yazı dizisi Anadolu Üniversitesinde Havacılık Elektrik Elektroniği ve Elektrik Elektronik Mühendisliği bölümlerinde bitirme tezim olarak sunulmuştur. Tez çok değerli arkadaşım ve kendisi şu anda İstanbul Teknik Üniversitesinde araştırma görevlisidir. Emrah Abtioğlu ile birlikte ortak çalışmamız sonrasında ortaya çıkmıştır. Bu çalışma, 2012 Savronik Proje yarışmasında jüri özel ödülünü kazanmıştır.

Paylaşacağım konular elektrik elektronik mühendisliği için hazırlanan tezin İngilizce olmasından dolayı bu dilde olacaktır.

Okumaya Devam Et
0 Yorum Yap
0 FacebookTwitterPinterestEmail
Şekil 1. Boeing 747 Elektronik kokpit göstergelerine geçiş
Uçak Sistemleri

Elektronik Kokpit Göstergeleri

by Caner Acarbay

Bu yazımda Elektronik Kokpit Göstergeleri hakkında konuşacağız.

Gelişen teknoloji ile birlikte analog ve elektromekanik prensiplerle çalışan kokpit göstergeleri günümüzde sayısallaştırılarak LCD (Likit Kristal Ekran) ve LED (Işık Yayan Diyot) ekranlar aracılığı ile pilotların kullanımına sunulmuştur. Sayısal elektroniğin gelişmesi ile günümüz ticari hava araçlarının hemen hemen hepsi ve genel havacılıkta kullanılan hava araçlarının büyük çoğunluğu kokpit göstergelerinde elektronik göstergeleri kullanmaktadır. Glass (Cam) kokpit olarak adlandırılan yeni teknoloji ile birden çok göstergenin bir ekran aracılığı ile gösterilmesi olanaklı olmuştur. Elektronik kokpit göstergelerinin gelişmesinin en büyük etkilerinden biri de kokpit personeli ihtiyacının azalmasıdır. Bu sayede kokpit içinde ayrıca bir uçuş mühendisine olan ihtiyaç ortadan kalkmıştır.

Örnek olarak 1960’lı yılların sonlarına doğru üretilen Boeing 747 uçağının kokpitinde 971 adet gösterge (lamba, ölçüm göstergeleri ve anahtar) bulunuyorken elektronik kokpit göstergelerine sahip 747-400 versiyonunda bu sayı 365’e düşmüştür [1].
Okumaya Devam Et
0 Yorum Yap
0 FacebookTwitterPinterestEmail
Şekil 1. CDI
Uçak Sistemleri

Radyo Seyrüsefer Göstergeleri – 2

by Caner Acarbay

Bu yazımda Radyo Seyrüsefer Göstergeleri – 2 hakkında konuşacağız.

HSI göstergesi baş açısı ve VOR/ILS bilgisinin bir arada gösterilmesini sağlar. Bu sayede pilotun çok fazla zihninden hesap yapmasının önüne geçerek uçuş emniyetinin arttırılmasına katkı sağlar [1]. HSI ile pistin QDM değeri göstergenin course seçicisi aracılığıyla seçilebilmektedir. Bu sayede piste göre sapma değerleri gösterilmektedir

Gösterge merkezinde yer alan turuncu sembol hava aracını göstermektedir. Sol altta bulunan CDI ayarı, belirtilen düğmenin istenilen course bilgisinin seçilmesi için döndürülür. Göstergenin üst tarafında yer alan kırmızı bayraklar ise sistem arızası durumunda ortaya çıkar ve belirtilen sistemlerde sorun olduğunu belirtir. Gösterge üzerinde yer alan TO/FROM göstergesi hava aracının seçilen istasyona yakınlaşıp uzaklaşma bilgisini vermektedir. Süzülüş açısından sapma skalası hava aracının süzülüş hattından ne kadar saptığını göstermektedir. Göstergenin üst kısmında yer alan beyaz renkli çubuk ise hava aracının manyetik baş açısını göstermektedir. Son olarak, göstergenin solunda yer alan turuncu renkli içi boş olan belirteç ise belirli bir baş açısının seçilmesine olanak sağlamaktadır. Bu sayede pilot seçilen baş açısı ile gerçekte uçulan baş açısının göreceli değişimini görebilmektedir.

Genel havacılıkta seyrüsefer amacıyla kullanılan diğer göstergeler ise RMI (Radio Magnetic Indicator – Radyo Manyetik Göstergesi) ve RBI (Relative Bearing Indicator – Göreceli Yön Göstergesi)  göstergeleridir. Bu göstergelerde bir NDB istasyonuna olan yön bilgisi elde edilmektedir. Ayrıca RMI göstergesinde VOR bilgisi de okumak mümkündür. Günümüzde ADF (Otomatik Yön Bulucu) sisteminin popülerliğini yitirmesi ve göstergelerin göreceli bilgi vermesinden dolayı çok fazla tercih edilmemektedir.

Bu yazımda Radyo Seyrüsefer Göstergeleri hakkında konuştuk. Diğer yazıma da buradan ulaşabilirsiniz.

Kaynak:

[1] HorizontalSituation Indicator (HSI). Pilot Friend http://www.pilotfriend.com/training/flight_training/fxd_wing/hsi.htm

0 Yorum Yap
0 FacebookTwitterPinterestEmail
Şekil 2. CDI VOR
Uçak Sistemleri

Radyo Seyrüsefer Göstergeleri – 1

by Caner Acarbay

Bu yazımda Radyo Seyrüsefer Göstergeleri – 1 hakkında konuşacağız.

Radyo seyrüsefer yardımcılarının sinyalleri, hava aracının alıcıları ile alınmaktadır.

Yer istasyonundan alınan sinyaller hava aracında bulunan HSI (Horizontal Situation Indicator), CDI (Course Deviation Indicator) gibi göstergelerde anlamlandırarak pilota seyrüsefer sırasında yardımcı olmaktadır. Bu göstergeler sayesinde; seçilen rota, seçilen rotaya göre hava aracının hangi radyalde olduğu, yaklaşma sırasında süzülüş açısı, pist orta hattına göre hava aracı durumu gibi birçok bilgi kolayca alınabilmektedir.

CDI göstergesi hava aracının seçilen rotaya göre pozisyonunu göstermektedir. Göstergenin kullanılabilmesi için öncelikli olarak bir course (rota) seçilir. Göstergede seçilen rotalar manyetik kuzeye göredir. Seçilen rota bilgisine göre gösterge hava aracının bu rotaya göre nerede olduğu bilgisini vermektedir. Örnek olarak; hava aracı seçilen rotanın solunda kalıyorsa göstergenin dikey işaretleyicisi sağa doğru kayar. Bu şekilde pilota seçilen rotaya gidebilmek için hava aracının sağ tarafında yer alan bir rota açısına dönmesi gerektiği bilgisi verilir. Pilot seçilen rota açısına doğru yöneldikçe göstergenin dikey işaretleyicisi hattın tam ortasına doğru gelmeye başlar. Tam orta noktada istenilen course üzerinde olduğu anlaşılır. Gösterge üzerinde VOR, ILS radyo seyrüsefer yardımcıları ve bazı yeni göstergelerde GPS uyduya dayalı seyrüsefer yardımcısından alınan bilgiler gösterilebilmektedir. Şekil 1, hafif hava taşıtlarında kullanılan örnek bir CDI göstergesini göstermektedir.

Okumaya Devam Et
0 Yorum Yap
0 FacebookTwitterPinterestEmail
Şekil 1. DME
Uçak Sistemleri

Seyrüsefer Yardımcıları – 4

by Caner Acarbay

Bu yazımda Seyrüsefer Yardımcıları – 4 hakkında konuşacağız.

DME, UHF bandından yayın yapmaktadır ve uçak ile istasyon arasındaki mesafenin belirlenmesi amacıyla kullanılmaktadır. Sistem sadece mesafe bilgisi verdiğinden dolayı uçağın pozisyonu hakkında bir bilgi sağlamamaktadır. Bu sebepten dolayı VOR sistemi ile kullanılarak hava aracının mesafe bilgisine ek olarak konum bilgisinin bilinmesi de sağlanmıştır.

VOR ile eşleştirilen DME frekansları sayesinde pilotun DME frekansı ayarlamasına gerek yoktur. Seçilen VOR frekansı ile eşlenik çalışan DME frekansı otomatik olarak seçilmektedir. Eşleştirme sırasında DME ve VOR istasyonlarının birbirine yakın olması ve aynı mors kodunda yayın yapmaları gerekmektedir.

DME, RADAR sistemini kullanmaktadır.

Hava aracında ve yer istasyonun da bulunan antenler ile 962-1213 Mhz frekansları arasında Çok Yüksek Frekans Bandında (UHF) sinyaller yollanır ve alınır. Belirtilen frekans aralığında 126 adet X ve 126 adet Y kanalı olmak üzere toplam 252 kanal yer almaktadır. Uçak tarafından gönderilen sorgu sinyali yer istasyonunda 50 mikro saniyede veri işlenerek X ve Y moduna bağlı olarak ± 63 Mhz frekans farkı ile cevap uçağa geri gönderilir. Hava aracının transponder’ı gelen sinyali alarak gidiş ve gelen sinyalin arasındaki mesafeyi hesaplar (bu mesafeden verinin yer istasyonunda işlenebilmesi için gerekli 50 mikro saniye çıkarılır) ve ikiye böler. Bu işlemin sonucunda hava aracı ve yer istasyonu arasındaki mesafe hesaplanmış olur. 

Bir DME istasyonu aynı anda 100 istasyona kadar hizmet verebilmektedir. Hizmet verilen hava aracı sayısı istasyonun o an yapmış olduğu izleme ve arama aşamalarına göre farklılık gösterebilmektedir. DME sisteminden okunan değer, hava aracı ve istasyon arasındaki diyagonal mesafeyi vermektedir. Bu sebeple DME mesafesinin hava aracının yeryüzündeki izdüşümü olarak düşünülmemelidir. Hava aracı DME istasyonun üzerinden geçerken okunan mesafe hava aracının irtifasını vermektedir. (Şekil 1)

Okumaya Devam Et
0 Yorum Yap
0 FacebookTwitterPinterestEmail
Şekil 3. ILS sistemi
Uçak Sistemleri

Seyrüsefer Yardımcıları – 3

by Caner Acarbay

Seyrüsefer Yardımcıları – 3 adlı yazı Seyrüsefer Yardımcıları – 2 adlı makalenin devamıdır. Bi önceki makaleyi okumak için buraya tıklayabilirsiniz.

Yer temelli radyo seyrüsefer yardımcısı olan ILS, uçağın her türlü meteorolojik şartlarda piste inişine olanak sağlaması amacıyla tasarlanmıştır. Hava aracına yatay ve dikey yaklaşma ve kategorisine bağlı olarak iniş imkânı sağlar. Sistem temel olarak 3 farklı bileşenden oluşmaktadır.

Localizer: Hava aracının pistin orta hattına doğru yaklaşmasına olanak sağlar. Çok Yüksek Frekans (VHF) bandında 108-112 Mhz arası frekanslarda çalışır. Her bir localizer kanalı 50kbit genişliğindedir. Bu kanal aralığında VOR radyo seyrüsefer yardımcısı ile çalıştığından dolayı ILS frekansları bu bantta ondalık sayının ilk basamağı tek olacak şekilde tanımlanmıştır (108.1, 108.15, 109.30 vb.). Localizer sistemi pistin iniş yapılan yönünde pistten 1000 feet uzaklıkta yerleştirilir. Localizer biri 90 diğer 150 Hz olmak üzere genlik modülasyonu ile modüle edilmiş iki radyo sinyali yayınlar.

İniş yönüne göre 150 Hz’lik sinyal pilotun sağ tarafında, 90 Hz’lik sinyal ise pilotun sol tarafında kalmaktadır. İki sinyalin de eşit güçte alındığı hat, hava aracının pistin orta hattına inmesine sağlar. Herhangi iki sinyalin birbirinden farklı sinyal seviyelerinde alındığı durumlarda hava aracının pistin orta hattından saptığı anlaşılır. Şekil 1, ILS localizer sinyalinin dağılımını göstermektedir. Localizer sisteminin çıkış gücü 5-15 Watt mertebesinde olup yaklaşık 25 NM mesafeye kadar güvenilir olarak yayın yapmaktadır.

Seyrüsefer Yardımcıları – 3 adlı yazının devamını okumak için aşağıya tıklayabilirsiniz.

Okumaya Devam Et
0 Yorum Yap
0 FacebookTwitterPinterestEmail
Şekil 1. VOR sinyali
Uçak Sistemleri

Seyrüsefer Yardımcıları – 2

by Caner Acarbay

Seyrüsefer Yardımcıları – 2 adlı yazı Seyrüsefer Yardımcıları – 1 adlı yazının devamı niteliğindedir. Bu yazıyı okumadan önce ilgili yazıyı buradan okuyabilirsiniz. VOR, 1960’lı yıllarda ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Organizasyonu) tarafından kısa mesafe radyo seyrüseferi için geliştirilmiştir [1]. Manyetik kuzeyi referans alarak 1 derece aralıklarla 360 radyaldan yayın yapar. Bu sayede uçak manyetik kuzeye ve seçilen radyale göre konumunu belirler. Sistem Çok Yüksek Frekans bandından (VHF)  108-118 Mhz arasında 160 kanalda yayın yapar.

VOR sistemi, bu frekans bandından 108-112 Mhz arasını ILS radyo seyrüsefer yardımcıları ile ortak kullanır ve sistemin frekansı çift ondalık frekanslara sahiptir (108.0, 108.40, 108.45 vb.). Belirtilen frekans aralığında 40 kanal bulunmakta olup geri kalan120 kanal 112-118Mhz arası yayın yapmaktadır. Sistem ayrıca her bir frekans değeri için eşlenik DME frekansına sahiptir. Bu sayede VOR-DME sistemi bir arada kullanılabilmektedir. Operatörün her bir VOR frekansına karşılık gelen DME frekansını bilmesine gerek yoktur. Seçilen VOR frekansı karşılığı otomatik DME frekansı sistem tarafından otomatik gerçekleştirilir. Şekil 1, VOR sinyal yapısını göstermektedir.

Seyrüsefer Yardımcıları – 2 adlı yazının devamını okumak için aşağıya tıklayabilirsiniz.
Okumaya Devam Et
0 Yorum Yap
0 FacebookTwitterPinterestEmail
Şekil 1. QDR QTE QDM QUJ
Uçak Sistemleri

Seyrüsefer Yardımcıları – 1

by Caner Acarbay

Seyrüsefer Yardımcıları – 1 adlı yazı uzun bir seyrüsefer üzerine gerçekleştirilecek yazı dizisinin ilk yazısı olarak planlanmıştır. Yazının diğer bölümleri bir sonraki aşamada yayınlanacaktır.

Seyrüsefer, havacılıktan önce denizcilikte kullanılan gemilerin bir noktadan diğer bir noktaya gidişine verilen ifadedir. Havacılığın gelişmesi ile birlikte seyrüsefer kelimesi havacılık terimleri içinde yer almıştır. Kelime anlamı olarak bir uçağın kalkış aşamasından iniş aşamasına kadar takip edeceği güvenli ve en kısa yolu ifade eden terim olarak kullanılmaktadır [1].

Havacılıkta temel olarak 4 farklı seyrüsefer yöntemi kullanılmıştır. Bunlar;
  1. Harita Okuma Tekniği (Kara Seyrüseferi): Pilot konum ve pozisyon bilgisini üzerinde uçtuğu konumu harita ile karşılaştırma yaparak bulmaktadır. Bu sayede ulaşmak istediği noktayı, görerek uçuş şartlarında ve harita ile yer şekillerini karşılaştırarak gerçekleştirmektedir.
  2. Gökyüzü Cisimleriyle (Celestial) Seyrüsefer: Belirgin gökyüzü cisimlerini (güneş, gezegen, ay, yıldızlar) kullanarak yapılan seyrüseferdir. Ufuk ile cisim arasında yer alan açının ölçülmesi prensibiyle gerçekleştirilir. Seyrüsefer sırasında en çok kullanılan gökyüzü cismi ise güneştir. Ayrıca özel olarak belirlenmiş 57 yıldız ile de gerçekleştirilir [2].
  3. Hesaplamalı Seyrüsefer (Dead Reckoning): Mesafe, hız, yön, zaman, rüzgâr gibi faktörlerin bilinerek hiçbir seyrüsefer yardımcısı kullanılmadan bilinen bir noktadan belirli bir süre sonra istenilen noktaya gitmeyi hedefleyen seyrüsefer türüdür. Bu yöntem ilk olarak pusulanın icadı ile denizcilikte kullanılmaya başlanmış olup havacılığın gelişmesi ile hava araçlarında da kullanılmaya başlanmıştır.
  4. Radyo seyrüseferi: Hava aracının yer tabanlı (VOR, NDB, DME, VDF) ve uzay tabanlı (GPS, GLONASS, Galileo) sistemlerden aldığı radyo sinyalleri aracılığıyla yaptığı seyrüsefer tipidir. Günümüzde aktif olarak kullanılan yer tabanlı seyrüsefer yardımcılarını yerine uzay tabanlı seyrüsefer yardımcılarının kullanılması için gerekli çalışmalar devam etmektedir.

Seyrüsefer Yardımcıları – 1 adlı yazının devamını okumak için aşağıya tıklayabilirsiniz.

Okumaya Devam Et
1 Yorum Yap
0 FacebookTwitterPinterestEmail
Şekil 1. Takometre
Uçak Sistemleri

Motor Hareket Göstergeleri

by Caner Acarbay

Motor Hareket Göstergeleri, piston ve türbin motorlu uçaklarda yer alan motora ait komponentin mekaniksel hareketin ölçülmesine dayanmaktadır. Sabit hatve açılı piston motorlu uçaklarda takometre motor gücünün göstergesi olarak kullanılmaktadır ve pilota üretilen gücü dakikada devir sayısı (RPM) olarak göstermektedir. Bu sayede pilot, motorun uçuş, taksi veya park halinde motorun ürettiği gücü görebilmekte ve motorun durumunu kontrol edebilmektedir. Gaz türbinli hava araçlarında ise takometre kompresörlerin dönüş hızının ölçülmesinde kullanılmaktadır. Piston motorlu uçaklardan farklı olarak gaz türbinli motorlarda takometre yüzde olarak “%” olarak yer almaktadır.

Düşük hızla çalışan kompresörün hızı N1 olarak adlandırılırken, yüksek hızlı kompresörün dönüş hızı N2 olarak adlandırılmaktadır. Dönü hareketinin belirlenmesi mekanik ve elektriksel yöntemlerle yapılabilmektedir. Şekil 1, hava araçlarında takometre göstergelerini göstermektedir. Motor Hareket Göstergeleri isimli makalenin devamını okumak için aşağıya tıklayabilirsiniz.

Okumaya Devam Et
0 Yorum Yap
0 FacebookTwitterPinterestEmail
Şekil 1. Burdon tüpü
Uçak Sistemleri

Basınç Prensibiyle Çalışan Motor Göstergeleri

by Caner Acarbay

Basınç Prensibiyle Çalışan Motor Göstergeleri çalışma prensiplerinde burdon tüpü, diyafram ve katı hal basınç ölçümü olmak üzere üç farklı yöntem bulunmaktadır. Basınç ölçen sistemler uçuş ve motor gösterge sistemlerinde kullanılırlar.  Hava araçlarında sıklıkla kullanılan basınç ölçüm yöntemlerinin başında burdon tüpü, diyafram ve katı hal mikro elektronik sensörleri gelmektedir.

Burdon tüpü, daire kesitli bir tüpün yassılaştırılarak ‘C’ şekline getirilmesi suretiyle akışkanın basıncının ölçülmesini sağlar. Bu sistemde tüpün bir ucu açık bırakılarak basıncı ölçülecek olan akışkan ile temas etmesi sağlanır. Açık uç kısmı cihazın sabit kısmını oluşturmaktadır. Diğer uç ise kapalı olup serbest hareket etmesini sağlamaktadır. Bu durumda tüpe uygulanan basınç, tüpü doğrultma eğilimde olacaktır. Böylece serbest olan ucun yukarı ve aşağı oynamasına sebep olacaktır [1]. Basıncın gösterileceği göstergenin dairesel olması durumda ölçüm elemanın düzlemsel hareketi bir dişli mekanizması ile dairesel harekete dönüştürülerek gösterge için dairesel kalibrasyon sağlanmaktadır. Burdon tüpü hava araçlarında basınç ölçümünün gerçekleştirildiği birçok yerde sıklıkla kullanılmaktadır. Motor yağ ve hidrolik basıncı, oksijen tank basıncı (basınçlandırma sistemi olan uçaklarda) gibi basınç ölçümü yapılacak ünitelerde basınç, burdon tüpü vasıtasıyla ölçülmektedir. Şekil 1, burdon tüpü içyapısını göstermektedir. Basınç Prensibiyle Çalışan Motor Göstergeleri adlı yazının devamını okumak için tıklayınız.

Okumaya Devam Et
0 Yorum Yap
0 FacebookTwitterPinterestEmail
Are you sure want to unlock this post?
Unlock left : 0
Are you sure want to cancel subscription?
-
00:00
00:00

Queue

Update Required Flash plugin
-
00:00
00:00