Selam sevgili havacılık okurları bugün bir çoğumuzun da merak ettiği ve benim de merak ettiği astronotların uzayda bir günü nasıl geçiyor, özel ihtiyaçlarını nasıl karşılıyor gibi birçok sorunun cevabına gelin birlikte bakalım.
Astronotların Yaşam Alanı
Astronotların uzayda yaşamlarını devam ettirdiği aracın ismi IIS (International Space Station) yani Uluslararası Uzay İstasyonudur. Alçak dünya yörüngesine yerleştirilmiş bir uzay üssü veya başka bir değişle üzerinde yaşanabilen yapay bir uydudur.
Modüllerin bir araya getirilip birleştirilmesiyle inşa edilmiş olan istasyonun ilk kısmı 1998 yılında fırlatıldı. İstasyonun yapısı temel olarak basınç modüller, destekleyici dış iskelet ve güneş panellerinden meydana gelmektedir. Dünya yörüngesinde bulunan en büyük yapay uydudur.
Uzayda Günlük Temizlik
Uzay istasyonunun dünyanın etrafında bir tam turu yaklaşık 90dk sürer.
Dolasıyla astronotlar, uzay istasyonundayken bir günde 15 kez gün doğumuna ve 15 kez gün batımına şahit olurlar.
Astronotlar hafta içi 10 saat, hafta sonları da 5 saat çalışır. Astronotların güne başlama saati 06:00 dır.
Bizler gibi astronotlarda uzayda sabah uykudan uyanınca bizler gibi günlük rutinlerini yapar ama onlarınki bizimki kadar kolay değildir. Sabah kalktıklarında astronotlar tuvalet ihtiyacı için istasyonda iki ortak tuvalet vardır. İdrar için ucunda vakumlu huni olan huniler kullanılır. Kadın erkeklerin kullandığı hunilerin rengi ve yapısı farklıdır. Burada idrarınız boşa gitmiyor. Depoda toplanarak idrar damıtılır ve tekrar kullanılır. Tuvalete giren kişi tuvalete özel bir poşet takar ve çıkarken poşetin ağzını kapatıp katıların saklandığı kaba koyar.
Bu özel poşette kuruyan dışkı metal kapta saklanır ve dünyaya gelindiğinde atılır. Oturarak kullanılan tuvalete astronotlar bağlanmaları gerekir. Tuvalet vakum ile çalışır ve çevrenin kirlemesi önlenir. Tuvalet su ile değil hava üflenerek temizlenir. Sabah kalkan astronot su dolu plastik poşeti sıkarak birkaç damla suyla kâğıt peçeteyi nemlendirip el ve yüzünü siler. Diş fırçasına bir iki damla su ve macun sıkıp dişlerini fırçalar ve yenilebilir diş macununu yutar. Yutmak istemezse ağzında kalan diş macununu peçeteye siler. Diş fırçasını da peçeteye silerek temizler. Tıraş sabunu ve jiletle tıraş olduktan sonra yüzünü ve tıraş makinesini kâğıt peçeteyle temizler.
Uzayda Duş Almak
Uzayda astronotlar duş olayını, su yukarıdan fışkıran bir sistem ve alttan emilimi sağlayan bir hava fanı ile çalışmakta ya da astronotlar nemli bez veya durulama gerektirmeyen şampuanlar ile gerçekleştirir. İstasyonun içinde suyun uçuşmasına izin verilmez. Çünkü elektrik sistemine kaçan su yangına neden olur.
Uzay aracında bir çamaşır makinesi yoktur. Çamaşır yıkanmadığı için atılabilir giysiler kullanılır. Tişört, iç çamaşırı ve çoraplar iki günde bir, pantolon haftada bir değiştirilir. Temizlik gününde mikrop öldürücü deterjanla yiyecek bölgesi silinir. Elektrik süpürgesiyle hava filtreleri ve çevre temizlenir.
Uzayda Yemek Yeme
Astronotların görev yapacağı süre boyunca yetecek kadar yemek stoğu yapılır. Acil durum için üç haftalık yedek yemekte depolanır. Menüleri sevdikleri yemeklerden üç öğün şeklinde hazırlanır. İlk yıllarda astronotlar kurutulmuş toz gıdalara su ekleyip pipetle içerlerdi. Günümüzde ise yiyecekler kurutulmuş olsa da su eklenerek dünyadaki gibi çatal ve kaşık ile yenilecek yapıdadır.
Yemek masası vardır ve yemek poşetleri, peçete, çatal ve kaşıklar cırt cırt denilen basit bir sistemle masaya yapışıktır. Astronotlar sabit kalmak için yemek masasının altındaki metal boruya ayaklarını takar. Astronotlar kurutulmuş yiyeceklerin olduğu plastik poşetlere sıcak veya soğuk su ekleyerek yemek yer. Tuz uçup filtreleri tıkar diye yemeğe suda çözülmüş tuz atılır. Mayonez, hardal ve ketçap kullanılır. Yer çekimi olmadığı için yemeklerin kokusu uçar ve tatları tam alınamaz. Astronotların vücut sıvıları dünyadakine oranla baş bölgesinde daha fazla toplanır. Bu nedenle burunları tıkalıdır ve koku alma duyuları azalır. Ayrıca yerçekimsiz bir ortamda kalmak, tat alma reseptörlerini körelttiği için astronotlar bol baharatlı gıdaları tüketirler.
Uzayda Çalışma Rutini
Astronotlar beslenmenin ardından saat 08.00 uzaydaki görevlerine başlarlar. Uzayda aşı geliştirilmesi, kanser tedavisi, akışkanların uzaydaki hareketleri, beslenme ve bitkilerin ağırlıksız ortamdaki davranışları vb. çalışmalar yaparlar.
Dünya ile videolu görüşmelerde bulunarak haberleşmeyi sağlamaktadır.
Uzayda Spor Yapmak
Yerçekimsiz bir ortamda yaşamak ruhsal olduğu kadar fiziksel olarak da etkilemektedir. Uzayda, astronotların kasları ve kemikleri yer çekimi gibi bir dirençle karşılaşmadığı için zamanla güçsüzleşir. Bu nedenle astronotlar bunun önüne geçmek için günde 2 saat spor yaparlar. Ancak uzayda spor yapmak, dünyadakinden oldukça farklı. Burada ağırlık kaldırarak çalışamazsınız. Hatta koşu bandına bindiğinizde yürüyemezsiniz. Bunun sebebi, ağırlığınızın olmamasıdır. Bunun için astronotlar kendilerini koşu bandına bağlayıp koşuyorlar. Ağırlık çalışmak için de vakum yardımıyla direnç üreten spor aletleri kullanıyorlar.
Uzayda Boş Vakitler
Ayrıca astronotlar boş vakitlerinde ekip arkadaşları ile sosyal vakit geçiriyorlar. Uzayda yürüyen ilk Kanadalı astronot ve aynı zamanda iyi bir müzisyen olan Chris Hadfield Uluslararası Uzay İstasyonu’nda kaldığı 144 gün içinde boş vakitlerinde ‘Space Sessions: Songs from a Tin Can’ isimli bir müzik albümü kaydetmiştir.
Uzayda Uyumak
Astronotların uykusu dünyaya göre düzenlenir ve dünyada akşam saat 21.30 olunca astronotlar uyur ve sekiz saat sonra zil sesiyle uyanır. Böylece dünyaya dönünceye kadar uyku düzenleri bozulmaz. Klimalar havayı emerken oluşan akım nedeniyle sağa sola çarpmamak için astronotlar uyku tulumunda duvara bağlı olarak uyur. Klimalar havayı temizleyip tekrar içeri verir. İstasyondaki her astronot günde 1 kilogram karbondioksit üretir. Karbondioksit, istasyonda lityum hidroksit veya zeolit gibi maddelerle tutulur ve azalan oksijen yerine taze oksijen eklenir. İstasyonda yeterli miktarda oksijen tankı depolanır. Tankları boşalırsa yenileri gelinceye kadar su elektroliz edilerek oksijen üretilir. Acil durumda, potasyum perklorat ve sodyum klorattan oksijen üreten sistemler kullanılır.
Yolcu uçaklarında tehlike anında açılan oksijen maskeleri de perklorat ile oksijen üretir. Uçaklardaki sistem 15-20 dakika, uzay istasyonundakiler ise 24 saat boyunca oksijen üretir. Astronotlar uykuda iken nefeslerindeki karbondioksit yüzlerinin çevresinde birikip tehlike yaratır. Yer çekimi olmadığı için ılık nefes dünyadaki gibi yukarı yükselmez. Uzayda diğer cisimler gibi ılık hava da olduğu yerde asılı kalır. Astronotların burun bölgesinde biriken karbondioksit nefes 2 daralmasına neden olur. Rahat nefes alabilmeleri için uykudaki astronotların başına yakın bir yerdeki vantilatör, kirli havayı filtrelere doğru yönlendirir.
Uzayda günlük yaşamı sürmek hiç de kolay olmadığını ve yıllar geçtikçe eskiye nazaran gelişerek devam ediyor. Astronotların Uzayda Bir Günü yazımın sonuna geldik. Bir sonraki yazımda görüşmek dileğiyle!