Dünyanın en güvenli ulaşımı bildiğimiz gibi hava yolu ulaşımıdır. Peki kaza oranı en düşük olan bu sektörün elbette karşı karşıya kaldığı çeşitli tehlikeli ve riskli durumları mevcuttur ve bu tehlikeli ve riskli durumlar kötü sonuçlar doğurabilme ihtimali vardır. Peki nedir bu Havanın Tehlikeli Hareketi Türbülans gerçekten de riskli ve tehlikeli midir? Gelin hep birlikte buna bakalım.
Öncelikle türbülansın tanımı ile başlayalım nedir bu duyduğumuzda huzursuz olduğumuz türbülans? Türbülans, en basit şekliyle düzensiz hava hareketi olarak tanımlanabilir. Güneş’ten gelen enerjideki değişimler nedeniyle atmosfer basıncında ortaya çıkan farklılıklar, farklı hızlarda hareket eden hava kütleleri, havanın bir dağ kütlesi çevresindeki hareketi, fırtınalar, jet akımları gibi farklı nedenlerle oluşabilir. Türbülans suyun içinde oluşan girdaplara benzetilebilir.
Normal bir doğa olayı olması ve sık sık görülmesine rağmen bazı durumlarda tehlikeli olabilir. Çünkü türbülans açık ve bulutsuz havalarda da ortaya çıkabilir, çoğunlukla tahmin edilmesi ve uçakların radarları tarafından tespit edilmesi mümkün değildir. Genellikle yüksek irtifalarda görülür. Bu nedenle uçaklar beklenmedik şekilde türbülansa girebilir ve bu durum emniyet kemerlerinin takılı olmadığı durumlarda yolcuların yaralanmasına neden olabilir.
Uçağın türbülanstan nasıl etkilendiği türbülansın yoğunluğuna, uçağın büyüklüğüne ve irtifasına göre değişir. Türbülans uçağın hızında ve irtifasında ani değişikliklere neden olabilir. Yüzlerce kilometre hızla hareket eden bir uçağın hızındaki ve irtifasındaki küçük bir değişim ciddi sarsıntılara neden olabilir.
Ancak günümüzde kullanılan modern uçakların türbülans nedeniyle düşme ihtimali çok düşük. Ancak özellikle emniyet kemerlerinin takılı olmadığı durumlarda ciddi yaralanmalara ve nadiren de olsa ölümlere sebep olan sonuçları olabiliyor.
Daha teknik bir bilgi ile açıklarsak türbülans: kanat sonlu açıklığa sahip bir yüzey olduğundan, kanadın altındaki yüksek basınçlı hava, kanat uçlarından düşük basıncın olduğu kanat üstüne doğru hareket eder ve kanat uçlarında türbülanslı bir hava akımı oluşturur. Kanat uçlarında meydana gelen bu türbülanslı hava akımı sonucunda kanat ucu girdapları meydana gelir. Türbülans enerjiyi emer ve sürüklemeyi arttırır. Bu tip sürükleme indüklenmiş sürükleme olarak adlandırılır. İndüklenmiş sürükleme değerini azaltmak için ya kanat ucu girdaplarını ve etkilerini azaltıcı önlemler alınmalı ya da polar denklemi ifadesinde indüklenmiş sürükleme katsayısını oluşturan bileşenlerin değeri uygun şekilde ayarlanmalıdır. Kanat ucu girdaplarını ve etkilerini azaltıcı yöntemler şu şekilde sıralanabilir:
- Kanat uçlarını yukarı kıvırmak (winglet uygulaması)
- Kanat ucu plakaları kullanmak
- Kanat ucu yakıt tankı kullanmak (genellikle askeri uygulamalarda)
Kanat ucu girdapları, hava bir uçağın kanatlarının üzerinden akarken kanat uçlarında oluşan dönen hava akımıdır. Girdaplar, uçağın kanat uçlarından yayılmakta ve uçağın uçuş yolunun arkasında ve altında kalmaktadırlar. Kanat uç girdapları, su içinde ilerleyen bir teknenin arkasında oluşan dümen türbülansına benzer şekilde havada kuyruk türbülansı yaratır. Kuyruk türbülansı, sürekli iniş ve kalkışların olduğu büyük havaalanlarında bir sorun oluşturmaktadır.
En güçlü kuyruk türbülansı, düşük hızlarda seyreden (özellikle kalkış ve iniş sırasında) ağır uçaklar tarafından oluşturulmaktadır ve en çok küçük uçaklar için tehlikelidir.
Küçük bir uçak iniş yapmakta olan ağır bir uçağın kuyruk türbülansıyla karşılaşırsa bu türbülansın pilotun baş etmesi imkânsız olabilecek bir yalpa kuvvetine veya kontrolsüz bir alçalmaya neden olabilir. Kuyruk türbülansı, bazı kazalarda ve ciddi vakalarda temel faktör olmuş tehlikeli bir durumdur.
Hava trafik kontrolörleri, kuyruk türbülansı ile ilgili kazaların önlenmesinde önemli bir rol oynayarak IFR uçakları arasında ayrım kriterleri uygularlar ve VFR uçaklarına tavsiyelerde bulunurlar. Ayrım kriteri iki ila üç dakika arasında değişmekte olup uçaklar arasında önemli bir büyüklük farkı olduğunda ( örneğin, bir Airbus A380’in arkasından inen iki kişilik hafif bir uçak) daha uzun ayrım süresi gerekli olmaktadır. Birkaç dakikalık ayrım, kuyruk türbülansının dağılmasına izin verir, böylece diğer uçakları tehlikeye atmaz ancak kalkış ve iniş oranlarını yavaşlattığı için yoğun havaalanlarında kapasite sınırlaması yaratır.
Burada gördüğümüz gibi çeşitli türbülans tipleri vardır. Bu türbülans çeşitleri:
- Açık Hava Türbülansı
- Kuyruk Türbülansı
- Taşıyıcı Türbülans
- Dağ Dalgası Türbülansı
Açık Hava Türbülansı
Bu tipteki türbülansların temel sebebi, çok yüksek seviyelerde bulunan ve tüm dünyayı saran, jetstream adlı çok hızlı hava akımlarıdır. Jetstream’lerin hızı ve yönü derece ani bir biçimde değişiklik gösterebilir. Bu değişim sonucunda ortaya çıkan dairesel hava akımları, türbülansa yol açar. Açık hava türbülansı, en tehlikeli türbülans türüdür zira uçaktaki hava durumu radarı tarafından tespit edilemez. Gerek uçuş ekibi ve gerekse yolcular hazırlıksız yakalanabilir. Bu yüzden türbülans kaynaklı yaralanmaların büyük bir bölümü açık hava türbülansı sebebiyle meydana gelir.
Kuyruk Türbülansı
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi bu tipteki türbülans, uçak kanatlarının uçlarında meydana gelen dairesel hava hareketi sonucu ortaya çıkar. Özellikle geniş gövdeli uçakların arkasından gelmekte olan dar gövdeli uçaklar, bundan etkilenebilir.
Taşıyıcı Türbülans
Yeryüzünün eşitsiz bir biçimde ısınması sonucu meydana gelir. Yükselen sıcak hava, rüzgârın hızı ve yönünde değişikliklere yol açar. Uçuş planını yapan dispeçerler yani uçuş harekât uzmanları veya seyir esnasında bu tarz hava akımlarıyla karşılaşan pilotlar, rotayı bu tipteki türbülanslara girmeyecek şekilde ayarlar.
Dağ Dalgası Türbülansı
Kuvvetli rüzgar akımlarının dağların tepesinden veya kenarlarından hızlı bir biçimde geçmesi sonucunda ortaya çıkar.
Havanın Tehlikeli Hareketi Türbülans yazımın sonuna geldik. Türbülans uçuş sırasında takacağımız emniyet kemerinden daha güçlü değil. Bu yüzden herkese emniyetli ve güvenli uçuşlar
KAYNAK
- bilimgenc.tubitak.gov.tr
- havayolu101.com
- Kitap, Fundamentals Of International Aviation, Suzanne K. Kearns
