10 Kasım 1938; Hepimizi derinden üzen ve her yıl buruk anılan o tarih. 10 Kasım 1938… Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün 84. Ölüm Yıldönümünde sizlerle Atatürk ve Havacılık hakkında konuşacağız.
Atatürk, cumhuriyetin daha ilk yıllarında, havacılık günümüzdeki kadar gelişmemişken dahi havacılıkla ilgilenmeye başlamıştır. Bu Atatürk’ün en büyük tutkularından biri haline gelmiştir. Havacılıkla ilgili bütün yabancı yayınları izlemiş, bu konudaki gelişmeleri Türkiye’de de uygulamaya çalışmıştır. O dönemlerde aya veya başka gezegenlere yolculuk düşünülmüyorken dahi Atatürk ileri görüşlülüğü ile bunları düşünmüş bunlar için adımlar atmıştır.
1910-1938
Picardie Festivali
1910 yılında Fransa’da düzenlenen Picardie Manevraları sırasında uçaklar ilk kez tatbikî anlamda askerî maksatla kullanılmıştır. Osmanlı Devleti temsilcisi olarak manevraları takip eden Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal, ilk kez uçakların askerî bir tatbikatta kullanıldığına şahit olmuştur.
Atatürk’ün hiç uçağa binmediğini biliyor muydunuz? Peki neden bu kadar havacılık tutkunu olup, gelişmelere ön ayak olup hiç uçağa binmedi? Cevaplar Picardie Festivalinde saklı.
1910 yılında Ali Rıza Paşa ile birlikte Piccardie manevralarını izlemek üzere Paris’e gelir. Gösteri sonunda uçuşa katılan uçaklara yabancı subaylardan da isteyenlerin binebileceği duyurulur. Mustafa Kemal gönüllü olarak öne çıkmıştır ki Ali Rıza Paşa bileğini tutarak vazgeçirmiştir Atamızı. O Gün Mustafa Kemal’siz havalanan o uçak nazlı nazlı bir tur atar bulutların arasında ve aniden hızla irtifa kaybetmeye başlayan uçak yere çakılır ve bir tabuta dönüşür.
1911 yılında İtalyanların Trablusgarp’a saldırısı ile Osmanlı – İtalyan Harbi başlamıştır. Bu harp sırasında dünyada ilk kez İtalyanlar tarafından uçaklar savaş aracı olarak kullanılmıştır.
Mustafa Kemal, Ocak 1912 tarihinde iki İtalyan savaş uçağından atılan bombaların etkisiyle maruz kaldığı kireç taşı sebebiyle gözünden yaralanmış ve bir süre hastanede tedavi görmüştür.
1 Haziran 1911 tarihinde Türk Hava Kuvvetlerinin temeli kabul edilen ilk tayyarecilik komisyonu kurulmuştur. Böylece Osmanlı Devleti askerî havacılığın teşkilatlanmasına yönelik ilk adımları atmıştır. Sakarya Meydan Muharebesi’nin kazanılmasından sonra uçak temin faaliyetlerine girişilmiştir. Bu kapsamda Almanya, İtalya ve Fransa’dan temin edilen uçaklarla Büyük Taarruz’a hazırlık yapılmıştır. 26 Ağustos 1922 tarihinde başlayan Büyük Taarruz ve Başkomutan Meydan Muharebesi’ne 17 uçakla iştirak eden havacılar, zaferin kazanılmasında büyük bir rol oynamıştır.
Yeni Türk Devleti bağımsızlığını, 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Antlaşması ile uluslararası alanda kabul ettirmiştir.
Ardından 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyet ilan edilmiş, Mustafa Kemal Paşa da Cumhurbaşkanı seçilmiştir
Türk Tayyare Cemiyeti
Türkiye’nin çağdaş devletler seviyesine ulaşması adına önemli atılımlar gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde havacılık alanında da önemli gelişmeler yaşanmıştır.
16 Şubat 1925 tarihinde Türkiye’deki havacılık sanayiini kurmak, havacılığın askerî, ekonomik, sosyal ve siyasi önemini anlatmak, havacılığı halka sevdirmek ve havacı bir nesil yetiştirmek için Türk Tayyare Cemiyeti kurulmuştur.
Milli Mücadele Dönemi, İlk Türk uçağı, “Vecihi K-VI”
Millî Mücadele döneminde yaptığı keşif, taarruz ve hava muharebeleri ile ön plana çıkan Vecihi (Hürkuş) Bey, Kurtuluş Savaşı’nın ilk ve son uçuşunu gerçekleştirmiştir. Vecihi Bey, Millî Mücadele sırasında ilk hava keşif görevini, 15 Ağustos 1920 tarihinde Kula-Alaşehir bölgesini gözetleyerek gerçekleştirmiştir. İzmir’in kurtarılmasından sonra 14 Eylül 1922’de buradaki meydana inen ilk kişi olmuştur. Vecihi Bey, 1924 yılında ganimet olarak Yunanlardan ele geçirilen motorlardan yararlanarak ilk Türk uçağı, “Vecihi K-VI”yı üretmiştir.
TOMTAŞ Uçak Fabrikası
“Geleceğin en etkili silahı da aracı da hiç kuşkunuz olmasın uçaklardır. Bir gün insanoğlu uçaksız da göklerde yürüyecek, gezegenlere gidecek, belki Ay’dan bize mesajlar yollayacaktır. Bu mucizenin tahakkuku için iki bin yılını beklemeye hacet kalmayacaktır. Gelişen teknoloji bize daha şimdiden bunu müjdeliyor. Bize düşen görev ise Batı’dan bu konuda fazla geri kalmamayı temindir.” M.Kemal Atatürk.
6 Ekim 1926 tarihinde ise Türkiye’nin ihtiyaç duyduğu uçakların üretimini sağlamak ve millî hava harp sanayini kurmak için Kayseri’de, TOMTAŞ Uçak Fabrikası açılmıştır.
TOMTAŞ Uçak Fabrikası 6 hangardan, toplam 500 kw’lık bir güç santrali ve 360 personel ile faaliyete geçmiştir. Kuruluşu ile birlikte bu fabrikada Hava Kuvvetlerine ait uçakların bakım, onarım ve revizyon işlemleri ile birlikte uçak üretimine başlanmış ve 30 adet Junkers A20 ile 20 adet F-13 Limousine modeli uçak üretilmiştir. TOMTAŞ Uçak Fabrikası 1931 yılında Millî Savunma Bakanlığına bağlı olarak Kayseri Uçak Fabrikası adıyla faaliyetlerine devam etmiştir. 1933 – 1939 yılları arasında Kayseri Uçak Fabrikasında 4 farklı modelde 126 uçak üretimi gerçekleştirilmiştir.
Türkkuşu
Türkkuşu, 3 Mayıs 1935 tarihinde Atatürk’ün katılımı ile Türk Tayyare Cemiyetine bağlı olarak açılan uçuş okuludur. Türkkuşu’nun açılması ile motorlu, motorsuz hava araçları ile sivil uçuş eğitimi verilmesi amaçlanmıştır. Türkkuşu içerisinde; planör, paraşüt ve uçuş eğitim kursları açılarak Türk halkına havacılığı sevdirmek, havacı bir nesil yetiştirmek hedeflenmiştir.
Sabiha Gökçen
“Bundan sonra Türk kadınları de erkeklerin yanında hava vazifelerinde görev alacaktır.” M.Kemal Atatürk.
Dünyanın ilk kadın savaş pilotu Sabiha Gökçen, katılmış olduğu harekat ve manevralardaki başarılı uçuşlarından dolayı, 28 Mayıs 1937 tarihinde Türk Hava Kurumu Genel Merkezinde düzenlenen törenle “1 Numaralı Murassa Madalyası” ile ödüllendirilmiştir.
Sabiha Gökçen hakkında daha detaylı bilgiye bu yazımdan ulaşabilirsiniz.
Havadan Fotoğraflar
1937 yılında Atatürk, hava birliklerinin bulundukları alanlardaki arkeolojik değeri olan yapıların havadan fotoğraflarının çekilmesini istemiştir. Truva, Bergama, Sart, Selçuk, Efes, Milet ve Didim’in arkeolojik alanlarının havadan fotoğrafları çekilmiştir.Dolmabahçe Sarayı’nda düzenlenen İkinci Türk Tarih Kurultayı’ndaki tarih sergisinde teşhir edilerek yerli ve yabancı bilim insanlarının dikkatine sunulmuştur.
Nuri Demirdağ, Gök Okulu
Atatürk dönemi iş adamlarından olan Nuri Demirağ, 1936 yılında İstanbul Beşiktaş’ta Türkiye’nin ilk özel uçak fabrikasının kurulması çalışmalarına başlamış ve aynı yıl Sivas’ta “Büyük Gök Okulu” adını verdiği ortaokulun temellerini atmıştır. Nuri Demirağ’ın uçak fabrikasında Türkiye’nin ilk tek motorlu yerli uçağı Nu.D 36 üretilmiştir. Üretilen uçakların deneme uçuşları için Nuri Demirağ tarafından İstanbul Yeşilköy’de Gök Okulu açılmıştır. Nuri Demirağ attığı bu adımlarla Türkiye’de sivil havacılığın ve millî uçak sanayiinin gelişimine önemli katkılar sağlamıştır.
10 Kasım 193∞
Türk Hava Kuvvetlerine ait uçaklar atasına saygı uçuşunda bulunmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanı Atatürk, 10 Kasım 1938 Perşembe günü saat 09:05’te Dolmabahçe Sarayı’nda hayata gözlerini yummuştur.
Ayrıca bizim de katkılarımızla hazırlanan “Bir Ömür Atatürk” Minibelgeseli buradan izleyebilirsiniz.