Merhaba sevgili okurlar, sizlere motoru olmadan uçabilen hava taşıtı planör hakkında detaylı bir içerik hazırladım. Bu yazıda planör nasıl uçuyor, eğitim alabilir miyim, nereden alabilirim gibi soruların cevaplarını bulacaksınız. Keyifli Okumalar!
→Planör Nedir?
Planör, üzerinde hiçbir güç kaynağı olmadan uçabilen sabit kanatlı hava taşıtıdır. Hava akımlarının yardımını kullanır ve kanatların havada kalmasını, süzülmesini sağlar.
Planör, motorsuz ve hafif bir hava aracıdır. Kanat yapısı sebebiyle havalanan ve süzülebilen planör, uçmak ve adrenalin yaşamak isteyenlerin tercih ettiği bir araç. Ayrıca uçma yeteneklerini, uçma dürtülerini geliştirme özelliği olan hafif bir uçaktır.
Planörün Tarihçesi:
“Planör” kelimesi dilimize, Fransızca “Planeur” sözcüğünden girmiştir. Fransızca karşılığı “Süzülerek uçmak, süzülerek uçarak mesafe kat etmektir. Eski İngilizcede “glidan” olarak adlandırılmıştır. Planörün tarihi 1800’lü yılların sonlarına kadar uzanıyor. 1871 yılında Alphonse Penaud, ilk defa yapısal dengeli bir model uçakla Paris’te 11 saniyede 40 metre uçurarak havacılıkta ses getirdi. “Phanophore” adını verdiği bu uçak, tarihteki ilk yapısal dengeli motorsuz uçaktır.
18 yüzyıl Fransız Bilim Adamı Labri, ilk planör tasarımlarını gerçekleştirmiş ve uçurmuştur. Tasarımlarında Martı figürleri kullandığı için günümüzde planörcülüğün simgesi martıdır. Planörcülüğün öncüsü sayılabilecek çalışmalar 18 yy. sonlarında Alman Bilim Günümüzdeki modern Adamı Otto LILIENTHAL tarafından yapılmıştır.
1886 yılında Alman mühendis Otto Lilienthal, planör tarzı kanatlarla Berlin yakınlarındaki bir tepe üstünden uçuş denemeleri yaptı. Denemelerinin bir çoğunda başarılı oldu. Bu kanatlarla kilometrelerce uçmayı başaran Lilienthal, havanın yükseltme gücünü kullanarak uçan ilk kişidir. Bu bakımdan Lilienthal, “modern planörcülüğün babası” olarak anılır. Lilienthal, bir deneme uçuşunda düşerek hayatını kaybetmiştir.
Bu çalışma 19 yy. başında insanlık tarihinin ilk motorlu uçuşunu gerçekleştiren Amerikalı Wright kardeşler için bir kaynak oluşturmuştu Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) spor amaçlı planörler yapıldı. 1930’lu yıllarda planörlerin sportif kullanımı yaygınlaşmaya başladı. İkinci Dünya Savaşı’nda asker taşımak için askeri amaçlarla kullanıldı.
Türkiye’de ilk kez, 1935 yılında, Atatürk’ün talimatıyla Türk Hava Kurumu (THK) bünyesinde Planörcülük Okulu açıldı. Bu tarihten günümüze kadar THK bünyesinde planör eğitimleri verilmektedir.
Planörün Teknik Özellikleri
Aracın ağırlığı yaklaşık 500 kilogram. Tek veya iki kişilik kapalı bir kokpiti bulunuyor. Motoruz olduğu için sessiz bir uçuş keyfi yaşatıyor. Planörlerde de uçaklardaki gibi uçuş kontrol cihazları ve aletleri, iniş takımları ve yükseklik göstergesi (altimetre) gibi parçaları bulunuyor. Genellikle fiberglas, plastik ve kontrplak gibi hafif malzemelerden veya alüminyum gibi hafif alaşımlı metallerden üretiliyor. Gövdenin altındaki tek tekerlek iniş için yeterli oluyor. Yumuşak ve otlak alanlara iniş yapabiliyor. Planörler, saat 165 mil hız yapabiliyor. Havada kalışı ve ilerlemesi hava fileleri denilen parçalar tarafından sağlanıyor. Planörün ileri gidişi pozisyonunda oluşan hava fileleri, kanat üstü profil kesiti sayesinde kanat üstünde türbülans oluşturuyor. Kanat altı profil kesiti sebebiyle de hava fileleri kanat altında kaldırıcı güç oluşturuyor. Bu şekilde havada kalma ve ilerleme sağlanıyor. Kanat özellikleri sebebiyle çok kısa mesafede iniş ve kalkış yapabiliyor.
Planörler, genelde ovaları çevreleyen küçük tepeli bölgelerde daha verimli uçuş imkanı sağlar. Ovaları çevreleyen tepeler arasında ısınan bölgeden yükselen hava, soğuk bölgelere doğru akarken planörü iterek havalandırır.
Planör Nasıl Uçar?
->Uçuşa Etki Eden Kuvvetler
Motorsuz olan planörün uçuşu, motorlu uçak uçuşundan oldukça farklıdır. Uçağa etki eden dört temel kuvvet olan itki, ağırlık, sürükleme ve taşıma kuvvetlerinden itki, uçaklarda ve diğer hava araçlarında motor ile elde edilir.
Planörde ise motorsuz olduğundan dolayı itki kuvvetini, yani planörün ileri doğru sürüklenmesini yer çekimi veya ağırlık kuvveti sayesinde sağlar.
Tıpkı tekerleğin yukarıdan aşağıya doğru inerken hızlanması gibi planörde irtifa kaybederek hızlanır ve kanat üzerinden geçen hava fileleri sayesinde taşıma kuvvetini elde eder.
Bu yüzden planör düz uçuşta, uçaklar gibi ufku takip eder pozisyonda değil, burnu ufkun belli bir açıda altında uçar. Bu açıya süzülüş açısı denir ve planör tipi, planörün ağırlığı ve uçuş irtifasındaki hava yoğunluğuna bağlı olarak değişim gösterir.
-> Planör Aerodinamiği
Planörlerde özellikle iki performans parametresi çok önemlidir. İlki, süzülme oranı (glide ratio) ikincisi minimum çökme (minimum sink) oranıdır. Süzülme oranı planörlerin 1 metre çöküşle kat edebildiği mesafeyi tanımlar. Örneğin Türk Hava Kurumu’nda eğitim amaçlı kullanılan SZD-50-3 Puchacz planörü 1 metre çöküşle 30 m ileri gitmektedir, yani süzülüş performansı 1’e 30’dur. Minimum çökme oranı ise planörün özellikle kaldırıcı hava akımlarının içeresinde yaptığı uçuşlarda çok önemlidir.
Öncelikle bu uçuşları üçe ayırabiliriz: yelken uçuşu, termik uçuşu ve dağ dalgası uçuşu. Yelkenler, belli bir yönden esen sabit bir rüzgârın bir dağ silsilesine çarpması sonucu oluşur. Tepeye çarpan rüzgâr dağın yükseltisini takip ederek yükselir ve rüzgâr şiddetine göre tepe irtifasının maksimumum üç katı kadar irtifayı planöre sağlar. Güneşin daha dik açılarla ısıttığı bölgelerde veya bölgenin yapısına, rengine göre daha fazla ısınmasıyla bu bölgeler üzerindeki hava tabakası da ısınacağı için bir sütun olarak yükselir. Bu yükselen havanın içine giren planör de bu hava oluşumu içinde dönerek yükselir ve irtifa kazanır.
Dağ dalgası ise uçuşu zor bir hava oluşumudur. Soğuk ve rüzgârlı havalarda oluşan bu hava akımı, birbirini takip eden farklı sıcaklıklardaki hava katmanlarının rüzgârla birlikte taşınması, bir dağ silsilesine çarpan bu rüzgârın rotor türbülansları oluşturması sonucu meydana gelir. Bu türbülanslardan faydalanan bir planör, şiddetli kafa rüzgârı sayesinde tıpkı bir asansör gibi yükselir. Planör pilotları planörün irtifa almasını sağlayan bu tür uçuşlarda genellikle minimum çökme süratini kullanarak daha performanslı bir uçuş yaparlar. Minimum çökme oranı m/s cinsinden değerlendirilir (örneğin 80 km/s’de 0,54 m/s = 80 km/s hızda 0,54 m/s çöküş).
-> Planörün Kalkışı ve İnişi
Planörlerin tüm bu özellikleri kullanabilmesi için havalanması gerekir, motoru olmaması sebebiyle kalkışı kendisi yapamayacağından bir dış güce ihtiyaç duyar. Planörler genellikle başka bir uçağın arkasında, vinç kalkışıyla veya dağdan süratlendirilerek kalkış yapabilirler. Uçak kalkışı özel çeki kancaları olan uçakların arkasına bağlanan halatın planörün burnunda bulunan (ağırlık merkezini y ekseninden keser pozisyondaki) kancaya bağlanması ile uçak arkasında yapılan kalkıştır. Bu kalkışta daha önce belirlenen irtifaya gelen planör pilotun halatı serbest bırakması ile uçuşuna başlar. Vinç kalkışında ise kalkış pistinin bir ucunda bulunan vincin makarasına bağlı çelik tel planörüm gövde altında bulunan (ağırlık merkezini x ekseninde keser pozisyondaki) kancaya bağlanır. Vincin yüksek hızda dönen makarası planörü çeker ve kanatları üzerinden hava akımı geçmesini sağlayarak planörün taşıma kuvveti elde etmesini sağlar. Vinç ile planör arasındaki 45/55 dereceye geldiyse planör otomatik olarak teli bırakır ve uçuşuna başlar. Bu ekonomik kalkış yöntemi pist uzunluğunun 3’te 1’i kadar irtifayı planöre kazandırır.
Planörler yüksek performanslı hava araçlarıdır. Günümüzde bir eğitim planörü bile 1’e 30 süzülme kabiliyetine sahipken yarışma planörlerinde bu oran 70’lere kadar ulaşmıştır. Bu nedenle planörlerde iniş için yardımcı kumanda kullanılmaktadır. Spoiler (air brake, hava freni) yardımcı kumandası ile planör kanatlarının alt ve üst kısmından çıkan yaklaşık 1’er metrelik plakalar hem sürükleme kuvvetini arttırırken aynı zamanda kanat üzerinden geçen hava akışını bozarak taşıma kuvvetini azaltır. Bu sayede planörler çok kısa alanlara dahi iniş yapabilir. Aksi takdirde 100 metre irtifada son yaklaşmada olan 1’e 30 performanslı bir planör için yer etkisini hesaplamazsak 3000 metrelik bir piste teker koyarken, spoiler sayesinde 100 metreden daha kısa tarlalara inişler yapabilmektedir.
->Uçuş Göstergeleri
Planörün hava hızını km/s veya mil/s cinsinden gösteren uçuş saatine sürat saati denir ve pitot tüpünden aldığı veriyle çalışır.
Altimetre ise planörün yerden veya denizden yüksekliğini ölçmek için gerekli olan alettir. Altimetre QNH ise deniz seviyesinden olan yüksekliği gösterir, QFE ise meydan yüksekliğinden olan irtifayı gösterir. Ülkemizde genel olarak QFE altimetreler kullanılsa da yarışmalar farklı yükseklikteki araziler üzerinden uçulduğu için QNH altimetrelerde kullanılır Planörün anlık irtifa kaybı veya kazanımını pilota m/s cinsinden okuyan alet varyometredir.
Planör Pilotu Nasıl Olunur, Eğitimler Nelerdir?
Türkiye’de Türk Hava Kurumu bünyesindeki Eskişehir İnönü Havacılık Eğitim Merkezi’nde çeşitli tarihlerde başlangıç kursu, tekâmül kursu ve ileri tekâmül kursu açılıyor. Planör pilotluğunun başlangıcı niteliğindeki kursa katılabilmek için bazı şartları yerine getirmek gerekiyor.
Öncelikle 16 yaşından gün almak gerekiyor.
En az ilköğretim okulu mezunu olanlar; 1,55-1,90 metre boyunda, 45-90 kilogram ağırlığında olan kişiler başvuru yapabiliyor.
Planörlük başlangıç kursu 18 gün sürüyor. Hava koşullarına göre kurs süresi uzayabiliyor. Kursa devamlılık mecburiyeti bulunuyor. Kurs boyunca 7 sorti uçuş yapılıyor. Kursiyerlere uçuş sırasında paraşüt takılıyor.
Başlangıç kursu için istenen belgeler şunlardır:
Öğrenim belgesi, nüfus cüzdan fotokopisi, adli sicil kaydı, başvuru dilekçesi, 6 adet vesikalık fotoğraf, ferdi kaza sigorta poliçesi (uçuş süresi boyunca), kan grubu belgesi, sağlık raporu (Beş hekim imzalı ve “uçuşa, atlayışa elverişlidir” ibaresiyle), 18 yaşından küçükler için veli/vasi imzalı muvaffaka name, 18 yaşından büyükler için taahhütname…
Planör pilotluğu lisans eğitimi için de 17 yaşını doldurmuş olmak gerekiyor. Teorik ve uçuş eğitimini tamamlayan pilot adayı için en az lise veya dengi okul mezunu olma şartı aranıyor. Yetkili kurumlarda sağlık raporu ve sağlık sertifikası alması gerekiyor. Planör pilotluğu lisans eğitimi için istenen belgeler şunlardır; öğrenim durum belgesi, nüfus cüzdan fotokopisi, adli sicil kaydı, başvuru dilekçesi, 6 adet vesikalık fotoğraf, ferdi kaza sigorta poliçesi (uçuş süresi boyunca), kan grubu belgesi.
Planör eğitiminde rüzgârlar, hava durumu, yerdeki havanın sıcaklığı (termal), bulut hareketleri gibi etkenler öğretiliyor. Bu bilgiler ne kadar iyiyse o kadar uzun süre havada kalabilirsiniz. Ayrıca, bu bilgiler sayesinde sağlıklı bir uçuş ve sarsılmadan iniş yapabilirsiniz. Bu sebeple, planörün meteoroloji bilgisi, motorlu bir uçağın pilotunun meteoroloji bilgisinden daha iyi olmalı.
Planörlük eğitiminde 24 saat hoca ile 6 saat de yalnız uçuş yapılıyor. Yalnız uçamayan veya yalnız uçmaya yeterli görülmeyen kursiyer, pilot lisansı alamıyor. Eğitimde ayrıca 50 saat teorik ders veriliyor. Eğitimde başarılı olabilmek için bu derslerden 75 ve üzeri puan almak gerekiyor. Teorik dersler şunlar; hava hukuku, hava aracı bilgisi, uçuş performansı ve planlama, insan performansı ve limitleri, meteoroloji, seyrüsefer, uçuş prensipleri, haberleşme usulleri, yelken-termik, ilk yardım, acil durum usulleri… Planörlük eğitiminde dört safhada başarılı olmak gerekiyor. Bu safhaları başarı ile tamamlayan adaylar pilot brövesi takabiliyor.
Uçuş safhalarını şöyle sıralayabiliriz;
Planör ‘A’ Brövesi Safhası: İntibak, basit-devamlı tesirler, düz uçuş, dönüş, iniş kalkış eğitimleri ile solo meydan turu uçuşu
Planör ‘B’ Brövesi Safhası: Çarpma rüzgâr ile irtifa alma eğitimi ve solo yelken uçuşu
Planör ‘C’ Brövesi Safhası: Kuru ve bulut termiği ile irtifa alma eğitimini ve solo termik uçuşu
Planör Pilot Lisansı Safhası: Çeker uçak/motorlu planör ile kalkış, seyrüsefer eğitimlerini ve lisans alma uçuşu.
Benim gibi planör ile uçmayı düşünenler için umarım faydalı bir içerik olmuştur. Bir sonraki yazımda görüşmek üzere…
