Savaşların Küresel Havacılığa Etkisi maalesef kaçınılamaz bir gerçek. Beklenen oldu. Bir önceki hafta belirttiğim üzere, Rusya başka ülkelerden kiralama yoluyla elde ettiği uçakları iade etmiyor. Rus Havayolu şirketlerinde çoğu Bermuda ve İrlanda ülkelerine kayıtlı 515 adet kiralık uçak bulunmaktadır. Bu uçakları, kiralama şirketlerinin 28 Mart’a kadar geri almaları gerekiyor. Peki bu şartlar altında Rusya uçakları geri verir mi? Geri verirse, ülke içinde ulaşımı nasıl sağlayacaklar? Putin beklediğimiz şekilde yabancı ülkelere kayıtlı uçakların ülke içinde uçmasının önünü açacak değişikliği onaylayarak Rus şirketlerinin kiralık uçaklara el koymasını onayladı. Bu durumdan en çok etkilenecek olan Aercap uçak kiralama şirketi olacak. Söz konusu şirketin 152 uçağı Rus firmaları tarafından kiralanmış durumda. Bu sayı şirketin toplam uçak sayısının yüzde 5’ine tekabül etmektedir.
Geçtiğimiz günlerde Bermuda sivil havacılık otoritesi, ülkesinde kayıtlı Rus uçakları için uçuşa elverişlilik sertifikalarını askıya almıştı.
Benzer şekilde EASA Rus şirketlerinin birçok yetkisini iptal etti. İptal edilen yetkilere buradan ulaşabilirsiniz. Ancak açıkça görülmektedir ki bu tarz ambargolar Rus uçakları ve havacılığı için çoktan önemini yitirdi. Zaten mevcut şartlarda Rus uçakları yurt dışına çıkamayacak. Eğer çıkarlarsa uçaklara el konulacak.
Rusya’nın uçaklara el koyma kararı çok ama çok kötü bir karar. Anlıyorum, iç hat uçuşlarının sürmesi için Rusya bu kararı almaya zorunluydu. Bu karar sonrası Rusya kendini çok büyük bir yalnızlık içinde bulacaktır. Kiralama şirketleri bundan sonra Rusya’ya güvenir mi? Güvenirse sigorta şirketleri uçakları sigortalatır mı? Bu tarz sorular gündemde yerini korumaya devam edecek. Ayrıca Rusya’da birçok banka SWIFT sisteminden çıkarıldı. Hava yolu şirketleri tahminimce isteseler de bu kiralama ödemelerinde sıkıntı yaşayacak. Nitekim Rus hükümeti rezervleri korumak adına ülkeden dolar çıkmasını istemeyecektir. Zaten karar çoktan alıntı yaptırım gereği uçakların geri gitmesi de gerekiyor. Anlayacağınız olay neresinden bakarsanız elinizde kalıyor.
Sigorta konusu geçmişken, Avrupa ve Amerika, sigorta şirketleri aracılığı ile hala Rusya’ya uçuş yapan şirketlere baskı yapmaya başladı bile. Bu kapsamda sigorta şirketleri havayollarına Rusya’ya olan uçuşlarında sigortalarının iptal edildiğini tebliğ etmesi ile gerçekleşiyor. Pegasus ve Air Astana Rusya’ya uçuşlarını durdurdu. Ancak yine de Türkiye, BAE ve Qatar üzerinden Rusya’ya şu anda uçuşlar mevcut. Bu noktada sigortaların Rusya uçuşları için iptal edilmemesi adına gerekli kulis çalışmaları yapılmalıdır. Eğer bu durumun gerçekleştirilmesine izin verilirse Türk sivil havacılığı bundan ciddi olarak etkilenecektir. Unutulmamalıdır ki batı hala kendi çıkarlarına uyan ürün ve hizmetlerde herhangi bir kısıtlamaya gitmemiş durumda.
Maalesef bu olaylar gösteriyor ki dünya üzerinde hak, hukuk, adalet vb. temel insan hak ve özgürlükleri bulunmamaktadır.
Eğer olaylar normal akışından sapmaya başlarsa, yazılı sözleşmeler, mahkemeler, hukukun üstünlüğü kavramları çöpe atılmaktadır. Yıllarca kazanımı yapılmaya çalışılan tüm kavramları son 15-20 yılda yavaşça çöpe atmaya başladık. Yazık.
Peki daha büyük çerçeveden bakarsak küresel bazda Rusya’nın bu tutumu havacılığı çok etkileyebilir mi? Rusya tüm dünyadaki sivil havacılık pastasının ASK (Available Seat Kilometers) bakımından 6%’sını oluşturmaktadır. Bu bağlamda çok büyük sıkıntı yok. Küresel çapta büyük sıkıntılar olmasa da bazı şirketler yasaklardan çok fazla etkilenecekler. Bu şirketlerin başında Finnair gelmektedir. Finnair rotalarının büyük çoğunluğu Avrupa’yı Asya’ya bağlama üzerinde kurulu. Bu şirketin uçuşlarının birçoğu Rusya üzerinden gerçekleşmekteydi. Uzayan rotalar ve covid kapsamında az talep bu şirketin birçok uçuşunu ekonomik açıdan sürdürülemez kılmaktadır. Benzer şekilde SAS’da önceden Rusya üzerinden gerçekleştirdiği birkaç uçuşunu durdurmak zorunda kaldı.
Bu yasaklardan en çok etkilenen hava yolları sizin de tahmin edebileceğiniz üzere Avrupa’nın kuzeyinde yer almaktadır. Rusya’nın üzerinden uçmak diğer ülkelere göre daha pahalı olduğu bir gerçek. Bu sebeple Avrupa’nın batısından ve güneyinden uçan şirketlerin Rus hava sahasından kaçınarak uçmaları, maliyet açısından onları çok etkilememektedir. Şirketler yakıt masrafını biletlere ekleyerek yine de operasyonların sürdürülebilir olmasını sağlayabilecekler. Bu bilgiler ışığında tahmini birkaç hava yolu dışında Rus hava sahasının kapanması diğer şirketlerin karlılığını çok etkilemeyecektir.
Bildiğimiz üzere, ülkeler uçak alımı gibi yüklü miktarda para harcamalarında üretici firmaya kendi ülkelerinde de tesis kurması, yedek parça üretmesi vb. zorunluluklar getiriyor. Bu sayede ülkeler kendi ekonomilerini de güçlendirmeyi hedeflemektedir. Boeing bu çerçevede Ukrayna ve Rusya’da ofislere sahipti. Savaş sonrasında Boeing bu ülkelerdeki operasyonlarını askıya aldı.
Boeing-Rusya tahmin edilenin aksine sıkı bir iş birliği içindeydi.
1998 yılında açılan Boeing Tasarım Ofisi bilgisayar destekli tasarım süreçlerinde 737-747-767-777 ve 787 tasarımlarının destekleri anlamında ciddi destek sağlamıştır. Bu ofiste aktif olarak çalışan 300 kişi bulunmaktaydı. Ayrıca Ukrayna ve Rusya’da 1000 kişiden fazla sözleşmeli çalışan bu ofisten yönetilmekteydi. Buranın geleceği de belirsiz.
Küreselleşmenin getirdiği negatiflikten en çok etkilenen ülke Ukrayna’yı hukuksuz bir şekilde işgal etmeye başlayan Rusya oldu. Havacılık anlamında tamamen dışa bağımlı olan Rusya sizce bunların geleceğini ön görmemiş miydi? Bu tablonun bütün ülkelere örnek olması gerekmektedir. Bu savaş sonucunda Çin ve Rusya’nın kendi uçaklarını hızlı bir şekilde üretmeye öncelik vermesi kaçınılmaz. Ancak Rusya bu kısıtlamalar ile ne kadar geliştirme ve üretime devam edebilir. Bekleyip göreceğiz.
Havacılık küresel bir olgudur. Emniyetli ve sürdürülebilir havacılık için yapılan projelerin maliyetleri çok yüksek. Bu sebeple sadece kendi ülkeniz için uçak üretimi maalesef günümüzde sürdürülebilir bir sistem değildir. Bu sebeple yukarıda örneklerini verdiğim konular dahil havacılıkta küreselleşme beklenen ve doğal bir olgudur. Savaş gibi ekstrem durumlarda düzgün işleyen küresel dengeler maalesef bozulmaktadır. Rusya dünyanın ihtiyaç duyduğu titanyum ve gaza sahip, batı dünyası ise Rusya’nın ihtiyaç duyduğu teknolojiye sahip. Umarım Rusya yaptığı yanlıştan bir an önce vazgeçerek Ukrayna ile masaya oturup bir çözüm bulabilir. Son yıllarda havacılık alanında yeterince küresel kriz yaşandı. Rusya yaptığı yanlıştan dönmezse kendi ülkesinin havacılığını uçuruma sürükleyecektir.
Bu haftalık bu kadar. Önümüzdeki hafta yine yoğun içeriklerle karşınızda olacağım. Geçen haftaki yazıma buradan erişebilirsiniz. Benimle sosyal medya hesaplarımdan veya iletişim bölümünden irtibata geçebilirsiniz. Haftaya görüşmek üzere.
Dr. Caner ACARBAY