2021 yılı sivil havacılık açısından iyi geçmedi. IATA tarafından açıklanan verilere göre 2021 yılında uçuşlara talep (RPK) 2019 yılına göre %58.4 azaldı. Havacılık küresel olduğundan dolayı pandeminin de etkisi küresel boyutlarda hissediliyor. Bu sebeple uluslararası uçuşlarda 2021 yılında iç hat seferlerine kıyasla daha fazla düşüş yaşandı. Uluslararası uçuşlara talep 2021 yılında pandemi öncesine göre (2019 yılı) %75.5 azaldı. Benzer şekilde kapasite (ASK) 2019 yılı verilerine göre %65.3 azalırken, doluluk oranı ise %24 oranında gerileyerek ortalama doluluğu %58 oranına düşürdü. Kapasitenin bu kadar düşürülmesine rağmen doluluğun normal değerlerden (%80 civarı) bu kadar uzak olması havacılık için iyi bir sonuç değil. Benzer şekilde iç hat seferleri de 2019 yılına göre düşüş gösterdi. Toplam iç pazar talebindeki düşüş %28.2 olurken kapasite %19.2 azalmış, doluluk oranı ise %9.3 gerileyerek %74.3 olmuştur.
İstatistiksel veriler incelendiğinde iç marketin uluslararası uçuşlara göre çok daha hızlı bir toparlanma içinde olduğu gözlemlenmiştir. Bunun bir numaralı sebebi iç hat uçuşları çok olan ülkeler (ABD, Çin, Rusya, Hindistan, Türkiye vb.) çok hızlı bir şekilde gerekli önlemleri alarak ulaşımı serbest hale getirmesidir. Avusturalya gibi kısıtlayıcı önlemler alan ülkelerde iç hat uçuşları hala istenen seviyelerde değildir. Aslında buradan şöyle bir analiz yapılabilir. Halk seyahatte büyük bir engel görmüyor. Ülkeler uluslararası dolaşıma kısıtlama getirdikleri için seferler icra edilemiyor. Yoksa bireyler seyahat etmeye hazır. Bir seyahat için aşılanma ve 3-4 PCR test gerekliliği karşısında kişiler seyahat etmekten vazgeçiyor. Kimi zaman PCR test masrafları bilet masraflarından daha fazla oluyor. Geçen 2 yıl gösterdi ki kısıtlamalar salgın için bir çözüm üretmedi. Artık kontrollü bir şekilde gerekli önemleri alarak uluslararası dolaşımda standardizasyon ile uçuşların başlaması gerekiyor.
Avrupa’da 2021 Yılının En Yoğun Havalimanları
Havacılık açısından inceleme yapmak gerekirse pandemi sürecini en iyi yöneten ülkelerin başında ABD, Türkiye ve Rusya gelmektedir. Avrupa’da 2021 yılının en yoğun havalimanları klasmanında ilk 10’da 3 Türk havalimanı (IST-SAW-AYT) ve 2 Rus havalimanı (SVO-DME) bulunuyor. Sıralamanın başında gururumuz İstanbul yer almakta. 6. sırada yer alan Sabiha Gökçen Havalimanı ise listede tek pist olup da en fazla yolcu hacmine sahip meydan olarak ön plana çıkmakta. Diğer büyük meydanların (Londra, Paris, Frankfurt ve Amsterdam) verileri incelendiğinde trafik hacmindeki büyük düşüsün sonuçları görülebilir. 2021 yılı yolcu bakımından Avrupa’daki en yoğun meydanlarının listesine aşağıdaki görselden erişebilirsiniz.
2021 yılında gelen birinciliğin en önemli sebebi atılan doğru adımlar. Burada SHGM, THY ve İGA’yı ayrıca kutlamak gerekir. 2021 yılında ülkeye giriş-çıkış ve transit geçiş kuralları neredeyse sabit kaldı. Diğer ülkelerde haftada bir değişen kısıtlamalar birçok yolcuyu bezdirirken Türkiye’nin bu değişiklikleri minimumda tutması çok akıllıca bir hareketti. Bu da yolcuda güven yaratarak Türkiye’yi aktarma ve direkt uçuşlarda güvenilen bir liman haline getirdi. 2022 yılında da bunun böyle devam edeceğini ön görüyorum.
Avrupa’da büyük hava yolu şirketleri şu anda slot haklarında tekrardan değişikliğe gitmek istiyorlar. Hayalet uçuşlardan kaçmak isteyen Lufthansa ve KLM gibi devler Avrupa Komisyonu tarafından 2022 yılında belirlenen minimum slot kullanımı oranında (%64) değişiklik istiyorlar. Normalde %80 olarak uygulanan slot hakları koruma oranı 2020’de %50 olarak uygulanmıştı. Buradan açıkça görülmektedir ki büyük devler boşa uçuş yapmaktansa hiç uçuş yapmamayı göze almış durumda. Bu da 2021 yılında havalimanı çapında trafik hacminde görülen tablonun bir benzerinin 2022 yılında da görüleceğinin bir sinyali olarak karşımıza çıkmaktadır. Yıllardır Avrupa’da havacılık merkezi doğuya doğru hareketini sürdürmektedir. Bu noktada İstanbul zaten coğrafi olarak büyük bir avantaja sahipken iyi yönetilecek bir kriz İstanbul’un yerini perçinleyecektir. 2022 yılında İstanbul için en büyük rakipler Moskova, Dubai ve Doha olacaktır.
2021 Yılında Kazalar
2021 yılında sivil havacılık alanında sadece bir kere büyük jet yolcu uçağı kazası gözlemlendi. Endonezya’da kayıtlı Sriwijaya havayollarının 737-500 uçağının tırmanış sırasında iki motoru arasında meydana gelen itki asimetrisi ve uçuş ekibinin bu problemi zamanında yakalayamaması sonucunda kazanın gerçekleştiği üzerinde duruluyor. Tabi ki nihai rapor daha yayınlanmadı. Sonucu hepimiz bekleyip göreceğiz. Kaza sonucu uçakta bulunan 62 kişi maalesef hayatını kaybetmiştir. Kısaca özetini geçtiğim bu kaza 2021 yılında meydana gelen en büyük ölümcül kaza olmuştur. 2021 yılında ölümcül 15 kaza meydana gelmekle birlikte bu kazaların hemen hemen hepsi küçük ve bölgesel taşıyıcılarda gerçekleşmiştir.
Havacılıkta kaza analizlerinde küresel verileri kullanmak çoğu zaman hatalı veri analizinize sebebiyet verebilmektedir. Örnek olarak 2021 yılı verilerine bakarsak, 15 kazanın 1’i dışında diğerleri küresel havayolları diyebileceğimiz havayollarını kapsamıyor. Ölümcül gerçekleşen 14 kaza belki de günümüz sivil havacılık operasyonlarının yüzde 1 veya 2’sini oluşturuyordur. Bu sebeple günlük hayatımızda kullandığımız uçuş operasyonlarına bu kaza oranlarını uyarlamak biraz haksızlık olur.
2021 yılında pilotların uçuşlarında meydana gelen azalmalar pilotaj konusunda pratik eksikliği sorunu gündeme getirmektedir. Pilotların operasyonel devamlığı için 90 günde 3 iniş ve 3 kalkış yapması gerekmektedir. Pandemi sürecinde her pilotu için yeterli iniş kalkış yapma imkânı sağlayamayan şirketler (azalan uçuş sayılarından dolayı) pilotlarının belirli kısmını beklemeye aldı. İşler yoluna girince simülatörler aracılığı ile pilotların güncelliği tekrardan sağlandı. Ancak şunu unutmamak gerekir ki operasyonlar sadece iniş ve kalkış odaklı değildir. Bir işi uzun süre yapmazsanız körelirsiniz. Bu sebeple 2021 yılında pilotlarda durumsal farkındalık, iş yükü yönetimi, liderlik vb. yetkinliklerde azalma olduğu teorisi birçok akademik makalede yayınlandı.
Boeing
2021 yılında Boeing, 737 MAX uçaklarının yeniden sertifikasyonu için çok çalıştı. Pandemi gayri resmi olarak Boeing’e yaradı. MCAS sisteminin düzeltilmesi ve yeniden tasarlanması sırasında pandemi nedeniyle uçaklar zaten yerde beklemekteydi. Bu sebeple şirketler Boeing’e çok fazla yüklenemedi. Herkesin gündemi salgındı. 2020 yılı sonunda FAA ve 2021 yılı başında EASA onayları ile tekrardan uçmaya başlayan 737 MAX, pandemi sırasında birçok şirket tarafından bu sefer ihtiyaç olmaması sebebiyle uçurulmadı.
Günümüzde neredeyse tüm sivil havacılık otoriteleri 737 MAX’ın uçuşlarını tekrardan açarak küresel anlamda bu uçağa yeşil ışık yakılmış oldu. Boeing 2021 yılında 340 uçak teslim etti. Airbus ise 611 uçak teslim ederek neredeyse Boeing’in iki katı teslim oranı yakaladı. Fabrikada park halinde bekletilen 737 Max’lar bile teslimatta Boeing için bir avantaj sağlamadı. Ancak 2021 yılında Boeing cephesinde güzel haberler de alındı. Toplam net siparişlerde Boeing 535 uçak ile rakibi Airbus’ın (505) önünde yer aldı. Bakalım 2022 yılının sonunda hangi firma daha fazla sipariş teslim edecek?
Bu haftalık bu kadar. Geçen haftaki yazımı okumayan arkadaşlar yazıya buradan ulaşabilir. Görsel kaynağın referansı için burayı tıklayabilirsiniz. Önümüzdeki hafta görüşmek üzere.