Seyrüsefer Yardımcıları – 2 adlı yazı Seyrüsefer Yardımcıları – 1 adlı yazının devamı niteliğindedir. Bu yazıyı okumadan önce ilgili yazıyı buradan okuyabilirsiniz. VOR, 1960’lı yıllarda ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Organizasyonu) tarafından kısa mesafe radyo seyrüseferi için geliştirilmiştir [1]. Manyetik kuzeyi referans alarak 1 derece aralıklarla 360 radyaldan yayın yapar. Bu sayede uçak manyetik kuzeye ve seçilen radyale göre konumunu belirler. Sistem Çok Yüksek Frekans bandından (VHF) 108-118 Mhz arasında 160 kanalda yayın yapar.
VOR sistemi, bu frekans bandından 108-112 Mhz arasını ILS radyo seyrüsefer yardımcıları ile ortak kullanır ve sistemin frekansı çift ondalık frekanslara sahiptir (108.0, 108.40, 108.45 vb.). Belirtilen frekans aralığında 40 kanal bulunmakta olup geri kalan120 kanal 112-118Mhz arası yayın yapmaktadır. Sistem ayrıca her bir frekans değeri için eşlenik DME frekansına sahiptir. Bu sayede VOR-DME sistemi bir arada kullanılabilmektedir. Operatörün her bir VOR frekansına karşılık gelen DME frekansını bilmesine gerek yoktur. Seçilen VOR frekansı karşılığı otomatik DME frekansı sistem tarafından otomatik gerçekleştirilir. Şekil 1, VOR sinyal yapısını göstermektedir.
Seyrüsefer Yardımcıları – 2 adlı yazının devamını okumak için aşağıya tıklayabilirsiniz.
VOR alıcısı alınan sinyallerin faz farklarını karşılaştırarak hava aracının hangi radyal üzerinde olduğunu anlar.
Bunun için 30 Hz’de frekans modülasyonu ile modüle edilen referans sinyali sabit fazda bir yayın yapar. Diğer 30 Hz’lik genlik modülasyonu ile modüle edilmiş değişken faza sahip sinyal ise saniyede 30 dönüş yapan dönen sinyal aracılığıyla oluşturulmaktadır. Bu sayede hava aracında alıcı vasıtasıyla faz farkı karşılaştırılarak hava aracının hangi radyal üzerinde olduğu bilinir. Örnek olarak eğer ölçülen faz farkı 227 derece ise hava aracı VOR seyrüsefer yardımcısının 227 radyalinde olduğu anlaşılır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta; VOR alıcısından alınan sinyalin, istasyona göre hangi radyal üzerinde olduğu bilgisini verdiğidir. Sistem hava aracının baş açısından (Heading) etkilenmemektedir. Bu sebeple 227 radyalinde yer alan hava aracının baş açısı herhangi bir yön olabilir.
VOR radyo seyrüsefer yardımcıları kullanım alanlarına ve ölçüm yöntemlerinin değişikliğine göre değişik çeşitlere ayrılmaktadır. Temel VOR çeşitleri şu şekildedir:
- CVOR: Hava yolarının tasarlanmasında ve seyrüsefer sırasında kullanılan sistemlerdir.
- BVOR (Broadcast VOR): Hava alanı ve hava durumu hakkında yayın yapma özelliğine sahip olan VOR sistemidir.
- TVOR (Terminal VOR): Düşük güçlü sistemler olup genellikle hava alanı çevresinde konuşlandırılmışlardır.
- DVOR (Doppler VOR): Çalışma prensibi bakımından diğer sistemlere göre farklıdır. Doppler kayması metodu ile çalışan DVOR sistemi ile diğer sistemde yer alan yansıma sorunlarının önüne geçilmiştir.
- VORTAC: VOR ve TACAN sistemlerinin birlikte yer aldığı sistemlerdir.
- VOT: Hava aracının VOR alıcısını test etmek amacıyla kullanılmaktadır.
VOR sinyali çok yüksek frekans bandında (VHF) yayın yaptığından dolayı meteorolojik durumlardan etkilenmez.
Ayrıca hata payının VDF ve ADF sistemlerinden az olması, bu sistemlere göre daha düşük güç tüketmesi, direkt uzay dalgası ile yayılması gibi avantajlarının bulunmasından dolayı günümüzde hava araçları tarafından sıklıkla kullanılmaktadır.
ADF, çalışma prensibi bakımından VDF ile aynıdır. Sistem, yerde yayın yapan istasyondan gelen yayınları alarak uçağın pozisyonuna göre yer istasyonunun yönünü vermektedir. VDF’den farklı olarak sistem iki temel parametreden oluşmaktadır. Bunlardan ilki yer istasyonu olarak tanımlanan NDB’dir. (Non Directional Beacon). NDB dikey polarize edilmiş yönsüz sinyali LF ve MF bandından 200-1750 Khz frekans aralığında yayınlar. Sistemin ikinci aşamasını ise uçak üzerinde bulunan ADF (Automatic Direction Finder – Otomatik Yön Bulucu) oluşturmaktadır. ADF üzerinden yer istasyonun frekansı girilip mors kodu onaylandığı takdirde RMI (Radyo Manyetik Göstergesi) göstergesi üzerinde yer istasyonun yönü gösterilmektedir.
Otomatik yön bulucu sistemlerde bazı durumlarda “Locator” olarak tanımlanan yer istasyonları da yer almaktadır. NDB daha çok seyrüsefer sırasında kullanılmakta olup, “L (Locator)” ise yaklaşma aşamasında kullanılmaktadır. Otomatik yön bulucular ile hassas olmayan yaklaşmalar gerçekleştirmek mümkündür. VOR ve DME sistemleriyle birlikte kullanılabilirler. VDF’den avantajlı olarak herhangi bir yer operatörüne ihtiyaç duymamaktadır. Bilgi süreklidir. Ancak sistemin sessizlik konisinin olması ve meteorolojik şartlarından etkilenmesi sebebiyle günümüzde yerini daha modern radyo seyrüsefer yardımcılarına bırakmıştır.
Kaynak:
[1] VOR Sinyali. http://www.pilotfriend.com/training/flight_training/nav/rad_nav_overview.htm