Seyrüsefer Yardımcıları – 1

Seyrüsefer Yardımcıları – 1 adlı yazı uzun bir seyrüsefer üzerine gerçekleştirilecek yazı dizisinin ilk yazısı olarak planlanmıştır. Yazının diğer bölümleri bir sonraki aşamada yayınlanacaktır.

Seyrüsefer, havacılıktan önce denizcilikte kullanılan gemilerin bir noktadan diğer bir noktaya gidişine verilen ifadedir. Havacılığın gelişmesi ile birlikte seyrüsefer kelimesi havacılık terimleri içinde yer almıştır. Kelime anlamı olarak bir uçağın kalkış aşamasından iniş aşamasına kadar takip edeceği güvenli ve en kısa yolu ifade eden terim olarak kullanılmaktadır [1].

Havacılıkta temel olarak 4 farklı seyrüsefer yöntemi kullanılmıştır. Bunlar;

1. Harita Okuma Tekniği (Kara Seyrüseferi): Pilot konum ve pozisyon bilgisini üzerinde uçtuğu konumu harita ile karşılaştırma yaparak bulmaktadır. Bu sayede ulaşmak istediği noktayı, görerek uçuş şartlarında ve harita ile yer şekillerini karşılaştırarak gerçekleştirmektedir.
2. Gökyüzü Cisimleriyle (Celestial) Seyrüsefer: Belirgin gökyüzü cisimlerini (güneş, gezegen, ay, yıldızlar) kullanarak yapılan seyrüseferdir. Ufuk ile cisim arasında yer alan açının ölçülmesi prensibiyle gerçekleştirilir. Seyrüsefer sırasında en çok kullanılan gökyüzü cismi ise güneştir. Ayrıca özel olarak belirlenmiş 57 yıldız ile de gerçekleştirilir [2].
3. Hesaplamalı Seyrüsefer (Dead Reckoning): Mesafe, hız, yön, zaman, rüzgâr gibi faktörlerin bilinerek hiçbir seyrüsefer yardımcısı kullanılmadan bilinen bir noktadan belirli bir süre sonra istenilen noktaya gitmeyi hedefleyen seyrüsefer türüdür. Bu yöntem ilk olarak pusulanın icadı ile denizcilikte kullanılmaya başlanmış olup havacılığın gelişmesi ile hava araçlarında da kullanılmaya başlanmıştır.
4. Radyo seyrüseferi: Hava aracının yer tabanlı (VOR, NDB, DME, VDF) ve uzay tabanlı (GPS, GLONASS, Galileo) sistemlerden aldığı radyo sinyalleri aracılığıyla yaptığı seyrüsefer tipidir. Günümüzde aktif olarak kullanılan yer tabanlı seyrüsefer yardımcılarını yerine uzay tabanlı seyrüsefer yardımcılarının kullanılması için gerekli çalışmalar devam etmektedir.

Seyrüsefer Yardımcıları – 1 adlı yazının devamını okumak için aşağıya tıklayabilirsiniz.

Radyo Seyrüsefer Yardımcıları

Radyo seyrüsefer yardımcıları uçuşun her aşamasında (kalkış, düz uçuş, yaklaşma, iniş vb.) hava aracının emniyetli bir şekilde hareket etmesini sağlayan radyo dalgaları ile çalışan elektronik sistemlerdir. Hava şartlarının kötü olduğu durumlarda, yüksek irtifada hassas uçuşlarda, yaklaşma ve inişin hassas yapılması gereken durumlarda seyrüsefer yardımcıları kritik önem taşımaktadır. Havacılıkta radyo seyrüseferi, birden çok frekans bandında (LF, MF, HF, VHF), birden çok dalga tipinde (yer dalgası, gök dalgası, uzay dalgası) ve birden fazla yayılım yöntemiyle (kırılma, yansıma, kırınım ve emilim) yayılım gerçekleştirebilmektedir. Ayrıca seyrüsefer yardımcıları kullanım alanına göre yönsüz ve yönlü yayınlar yapmaktadır. VHF yön bulucu, ADF, ILS, VOR, DME, Radar ve MLS hava araçlarında kullanılan temel seyrüsefer yardımcılarıdır.

VHF yön bulucusu, VHF (Çok Yüksek Frekans) bandından yapılan yayınları kullanmaktadır. 118-136 Mhz arasında çalışmaktadır. Uçak üzerinde VHF alıcıları sesli iletişim için zorunlu olduğundan herhangi bir ekstra donanıma ihtiyaç duymamaktadır. Temel prensibi 30 Hz’lik iki sinyalin faz farkının belirlenmesiyle manyetik kuzeye göre yön belirlenmesine dayanmaktadır. Sistem ses haberleşmesine de olanak sağladığından dolayı faz farkı belirlemede kullanılan radyo sinyalleri ile ses sinyali 118-136 Mhz arası taşıyıcı ile birlikte modüle edilir. Bu sistemde istasyona göre hava aracının veya hava aracına göre istasyonun nerede olduğunu belirlemek mümkündür (Şekil 1).

VDF sistemi Çok Yüksek Frekans (VHF) bandında çalıştığından dolayı uzay dalgasıyla yayılmaktadır. Uzay dalgaları iki nokta arasında direkt dalgalar olduğundan dolayı alıcı ve vericinin birbirleri arasında doğrudan veri alışverişi olmaktadır. Sistemin görüş hattını tanımlayan formül şu şekildedir:

Formülde H1 vericinin yüksekliği, H2 ise alıcının yüksekliğidir. Yüksekliklerin birimi feet cinsindendir.

VHF yön bulucu sistemi en eski seyrüsefer yardımcılarından bir tanesidir. Maliyetinin düşük olması, ekstra donanıma ihtiyaç duymaması gibi avantajlı yanları bulunmaktadır. Ancak sistem operasyon sırasında yerde personele ihtiyaç duymaktadır. Sistemin sürekli olmaması, kapasitesinin yetersiz olması, orta derece doğruluk vermesinden dolayı günümüzde pek fazla tercih edilmemektedir [3].

Kaynak:

[1] Seyrüsefer Daire Başkanlığı. Hava Seyrüsefer Ders Notları. Hava Trafik Müdürlüğü.

[2] List of selected stars for navigation. Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_selected_stars_for_navigation

[3] Seyrüsefer Daire Başkanlığı, S. D. Radyo Seyrüsefer Yardımcıları . Hava Seyrüsefer Yardımcıları Ders Notları. Hava Trafik Müdürlüğü.