Bu yazımda Radyo Seyrüsefer Göstergeleri – 1 hakkında konuşacağız.
Radyo seyrüsefer yardımcılarının sinyalleri, hava aracının alıcıları ile alınmaktadır.
Yer istasyonundan alınan sinyaller hava aracında bulunan HSI (Horizontal Situation Indicator), CDI (Course Deviation Indicator) gibi göstergelerde anlamlandırarak pilota seyrüsefer sırasında yardımcı olmaktadır. Bu göstergeler sayesinde; seçilen rota, seçilen rotaya göre hava aracının hangi radyalde olduğu, yaklaşma sırasında süzülüş açısı, pist orta hattına göre hava aracı durumu gibi birçok bilgi kolayca alınabilmektedir.
CDI göstergesi hava aracının seçilen rotaya göre pozisyonunu göstermektedir. Göstergenin kullanılabilmesi için öncelikli olarak bir course (rota) seçilir. Göstergede seçilen rotalar manyetik kuzeye göredir. Seçilen rota bilgisine göre gösterge hava aracının bu rotaya göre nerede olduğu bilgisini vermektedir. Örnek olarak; hava aracı seçilen rotanın solunda kalıyorsa göstergenin dikey işaretleyicisi sağa doğru kayar. Bu şekilde pilota seçilen rotaya gidebilmek için hava aracının sağ tarafında yer alan bir rota açısına dönmesi gerektiği bilgisi verilir. Pilot seçilen rota açısına doğru yöneldikçe göstergenin dikey işaretleyicisi hattın tam ortasına doğru gelmeye başlar. Tam orta noktada istenilen course üzerinde olduğu anlaşılır. Gösterge üzerinde VOR, ILS radyo seyrüsefer yardımcıları ve bazı yeni göstergelerde GPS uyduya dayalı seyrüsefer yardımcısından alınan bilgiler gösterilebilmektedir. Şekil 1, hafif hava taşıtlarında kullanılan örnek bir CDI göstergesini göstermektedir.
Sistem tarafından seçilen alıcı kaynağına bağlı olarak göstergelerin hassasiyetleri değişmektedir. Şekil 2, CDI göstergesinin VOR alıcısı ile kullanıldığında oluşan çıktıları göstermektedir. Hava aracı, birinci durumda seçilen rotanın (080 derece) sol tarafında yer almaktadır. Göstergenin dikey işaretleyicisi ise dikey eksenden sağ tarafa doğru kaymıştır. Hava aracının seçilen rotaya doğru gidilebilmesi için baş açısını sağa çevirerek göstergenin dikey işaretleyicisinin merkez hattına gelmesini sağlaması gerekmektedir.
Benzer şekilde ikinci hava aracının istenilen rotada gidebilmesi için sol ve dördüncü hava aracının ise sağa dönmesi gerekmektedir.
Dördüncü durumda hava aracının göstergeden yanlış bilgi aldığı görülmektedir. Uçağın istenilen rotada gidebilmesi için sağa dönmesi gerekirken, gösterge hava aracının sola doğru uçması gerektiğini söylemektedir. Hatanın sebebi hava aracının radyo vericisine doğru yaptığı uçuştan kaynaklanmaktadır. Bir ve iki numaralı durumlarda uçak radyo vericisine doğru uçtuğundan dolayı gösterge üzerinde yer alan “TO” bayrağının ayarlanması sağlanarak 080 derece course hattı üzerinde gidilmesi sağlanmıştır. Gösterge üzerinde yer alan “TO” bayrağı istasyona doğru uçulduğu bilgisini verir. Üçüncü durumda ise “FROM” bayrağı ile 080 course hattı üzerinden istasyondan uzaklaşıldığı bilgisi bulunmaktadır. Dördüncü durumda ise gösterge üzerinde 080 hattı üzerinden uzaklaşıldığı bilgisi girildiği halde hava aracı istasyona doğru uçmaktadır. Bu yüzden göstergeden hatalı bilgi alınmaktadır. Bu hatanın giderilmesi için birinci ve ikinci durumlarda gerçekleştirilen ayarın aynısı gerçekleştirilmelidir.
CDI göstergesinin VOR vericisinden alınan sinyallerin gösterilmesi amacıyla kullanıldığında gösterge üzerinde yer alan yatay işaretleyicinin sistemin çalışmasında hiçbir etkisi bulunmamaktadır. Sistem hava aracının QDM (Şekil 3) değerini gösterge üzerinde göstermektedir. Gösterge üzerinde yer alan her bir nokta seçilen hattan ne kadar sapıldığını göstermektedir. CDI göstergesinde VOR bilgisi kullanıldığında her bir nokta, seçilen referans hattından 2 derece sapma göstermektedir. Böylece CDI göstergesi seçilen hatta göre maksimum 10 derecelik sapma göstermektedir.
CDI göstergesinin ILS bilgisi okuması durumunda göstergenin yatay işaretleyicisi de görev yapmaktadır. Bu durumda dikey konumlanan gösterici ILS sisteminin localizer bilgisini (pist orta hattına göre hava aracının pozisyonunu) gösterirken yatay eksende yer alan gösterge ise hava aracının glide path (süzülüş açısını) bilgisini göstermektedir. Sistem beş noktalık göstergeden oluşmaktadır. Dairenin nokta düzlemini kesen, sağ ve sol kısımları ilk noktayı oluşturmaktadır. Localizer sisteminde her bir nokta 0.5 dereceye karşılık gelirken merkez hattından maksimum 2.5 derecelik sapmalar gösterilmektedir. Yatay eksende konumlandırılan gösterge ise süzülüş açısından maksimum 0.7 derece sapmayı gösterebilmektedir. Her bir noktanın hassasiyeti 0.14 derecedir.
Bu yazımda Radyo Seyrüsefer Göstergeleri hakkında konuştuk. Diğer yazıma da buradan ulaşabilirsiniz.
