PITOT-STATIK GÖSTERGELER – 2 adlı makale pitot statik göstergeler adlı makalenin devamıdır. İlgili makaleye buradan erişebilirsiniz. Altimetre, pitot statik sistemden aldığı veriyi kullanmaktadır. Basınç bilgisine göre hava aracının irtifasını ölçme prensibiyle çalışmaktadır. Altimetre, statik hava basıncının irtifayla değişmesi prensibinden yararlanarak göstergenin içinde yer alan kapsülün genişlemesi veya daralması yoluyla basınç değişikliklerini irtifa olarak pilota bildirir.
İrtifa arttıkça azalan basıncın değişimini ölçerek pilota hava aracının yüksekliği hakkında bilgi verir. Uluslararası standart atmosfer basıncı şartları altında (1013.25 hektopaskal basınç, + 15 °C sıcaklık ve 1,225 kg/m3 yoğunluk) yaklaşık 30 feet’lik irtifa değişimi statik basıncın 1 hektopaskal değişimine neden olmaktadır. PITOT-STATIK GÖSTERGELER – 2 adlı makalenin devamını okumak için tıklayınız.
Altimetreler üzerinde yer alan 3 adet gösterge kadranı vasıtasıyla irtifayı 10.000, 1.000 ve 100 feet olarak göstermektedir.
Bu üç gösterge aneroid plakalarda oluşan basınç değişikliğini 100:10:1 oranında dişliden geçirerek gösterge kadranlarına iletir. Plakalar içinde bulunan statik basınç standart atmosfer basıncındadır. Hava aracı irtifa kazandıkça azalan statik basınç karşısında gösterge içinde yer alan aneroid plakalar genişler. Genişleyen kapsüller gösterge içinde yer alan mekanik bağlantı sayesinde irtifa artışı olarak pilota gösterilir. Benzer şekilde irtifa kaybedildiğinde ise kapsül daralır. Daralan basınç ise mekanik bağlantı elemanı sayesinde irtifada azalma olarak göstergede gösterilir. Hava aracının bulunduğu ortamların atmosferik ve çevresel şartları birbirinden farklı olduğundan dolayı yer seviyesindeki altimetre ayarları farklılık gösterebilmektedir. Bu sebeple altimetreler, değişik statik basınçları referans basıncı olarak ayarlanabilmesi için barometrik ayar paneline sahiptir. Şekil 1 temel hava araçlarında altimetrenin iç yapısını göstermektedir.
Pitot statik sistemde irtifa değişikliklerini ölçmek için Varyometreler kullanılmaktadır. Varyometreler statik basınçtaki değişikliğin ölçülmesi prensibiyle çalışır. Göstergeler, hava aracında dakika başına feet, dakika başına metre veya knot cinsinden ölçeklendirilebilirler [1]. Hava aracının yükselmesi, alçalması veya sabit irtifada (level flight) uçması hakkında bilgiler verir. Varyometreler, “Dikey Hız Göstergesi (Vertical Speed Indicator)” olarak da adlandırılır.
Sistem sadece statik hava basıncından faydalanır. Gösterge içerisinde kapsül ve diyaframa statik hattan gelen hava alınır.
Kapsülün içine alınan basınç geciktirilirken diyaframın bu basıncın direkt olarak alması sağlanır. Bu sayede diyafram basıncı direkt olarak dış atmosfer statik basıncına eşit olurken, kapsül basıncı gecikmeyle bu basınca sahip olur. Gecikmeden dolayı kapsül ve diyafram arasında oluşan basınç farklılığı diyaframın daralmasına veya genişlemesine neden olmaktadır. Sabit irtifa uçuşlarında veya yerdeyken diyafram basıncı ve kapsül basıncı birbirine eşit olduğundan dolayı varyometrede yükselme veya alçalma gözükmez. Hava aracının yükselmesi veya alçalması sırasında oluşacak basınç farklılıklarının değişmesinden dolayı göstergede yükselme veya alçalma gösterilmektedir. Şekil 2, varyometre temel yapısını göstermektedir.
Pitot statik sistemin bir diğer elemanı olan sürat saati, pitot basıncı ve statik basıncını birlikte kullanmaktadır. Hava aracı hızlandıkça pitot hattında yer alan basınç artar. Pitot basıncı ortamın toplam basıncını (dinamik + statik) göstermektedir. Hava aracının hareketi pitot tüpüne pitot basıncının girmesini sağlar. Pitot basıncı ise diyaframın içine alınır. Gösterge kapsülü ise statik basınç hattından gelen statik basınç ile beslenir. Kapsül ve diyafram arasındaki basınç farkından dolayı statik basınç ortadan kaldırılarak dinamik basınç elde edilir. Bu dinamik basınç ise diyaframın genişlemesine veya daralmasına sebep olarak mekanik bağlantı sayesinde oluşan farklılığı gösterge sistemine iletmektedir. Şekil 3, sürat saati temel yapısını göstermektedir.
Sürat saati dinamik basıncı göstermektedir. Buna bağlı olarak uçağın sahip olduğu gerçek hızı göstermemektedir. Gösterge tarafından gösterilen hız indike edilmiş hız (Indicated Air Speed, IAS) olarak adlandırılır [2].
Kaynaklar:
[1] Variometer.Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/Variometer.
[2] The Airspeed Indicator. Aviaton Ground School: http://www.aviationgroundschool.com/sample_pages/airspeed.html
