Motor Hareket Göstergeleri, piston ve türbin motorlu uçaklarda yer alan motora ait komponentin mekaniksel hareketin ölçülmesine dayanmaktadır. Sabit hatve açılı piston motorlu uçaklarda takometre motor gücünün göstergesi olarak kullanılmaktadır ve pilota üretilen gücü dakikada devir sayısı (RPM) olarak göstermektedir. Bu sayede pilot, motorun uçuş, taksi veya park halinde motorun ürettiği gücü görebilmekte ve motorun durumunu kontrol edebilmektedir. Gaz türbinli hava araçlarında ise takometre kompresörlerin dönüş hızının ölçülmesinde kullanılmaktadır. Piston motorlu uçaklardan farklı olarak gaz türbinli motorlarda takometre yüzde olarak “%” olarak yer almaktadır.
Düşük hızla çalışan kompresörün hızı N1 olarak adlandırılırken, yüksek hızlı kompresörün dönüş hızı N2 olarak adlandırılmaktadır. Dönü hareketinin belirlenmesi mekanik ve elektriksel yöntemlerle yapılabilmektedir. Şekil 1, hava araçlarında takometre göstergelerini göstermektedir. Motor Hareket Göstergeleri isimli makalenin devamını okumak için aşağıya tıklayabilirsiniz.
Mekanik hareket göstergeleri genellikle tek motorlu hafif hava araçlarında tercih edilmektedir.
Mekanik takometrelerde esnek bir mil motorun şaftına bağlanmıştır. Motordan elde edilen dönü hareketi esnek mile aktarılmaktadır. Esnek mil ise mekanik avans ağırlığı veya manyetik prensiplerle dönü hareketini göstergelere iletmektedir. Mekanik avans ağırlığı prensibinde motorun dönü hareketi avans ağırlığının santrifüj hareketi yapmasını sağlayarak bu ağırlığın açısal olarak değişmesini sağlar. Bu değişim bir dişli yardımıyla göstergeye iletilir. Manyetik prensipte ise esnek şaft dönü hareketini aldığında kendisine bağlı olan mıknatısı döndürür. Oluşturulan manyetik alanın indüklediği akım, kendi manyetik alanını yaratarak dönen mıknatısın manyetik akısıyla etkileşime girerek göstergeye motorun dönü hızını aktarmaktadır.
Elektriksel takometreler için birçok değişik tasarım yöntemleri bulunmaktadır. Alternatif ve doğru akım prensibiyle çalışan değişik takometreler bulunmakta olup bu sistemler uçağın elektriksel sisteminden bağımsız olarak çalışmaktadır. Mekanik prensiplerle tasarlanan takometrelerde gösterge ile motorun birbirine yakın olması gerekirken, elektriksel prensiplerle ölçüm yapan takometreler bu zorunluluk bulunmamaktadır [1]. Doğru akım ile ölçüm yapan sistemlerde doğru akım jeneratörü kullanılmaktadır. Motorun dönüş hızı arttığında üretilen voltaj da artmaktadır. Üretilen voltaj, göstergede kalibre edilerek dönüş hareketini göstermektedir. Doğru akım jeneratörleri karbon fırça ve komütatör gerektirmektedir. Fırçanın aşınması bakım maliyetini beraberinde getirmektedir.
Ayrıca sistem üretilen voltaj ile doğru orantılı olduğundan voltajın aktarımı sırasında karşılaşılan direnç ile gerilimin azalması da sistemin doğruluğunu etkilemektedir. Bu problemlerin üstesinden gelmek için alternatif akım ile ölçüm yapan sistemler kullanılmaktadır. Alternatif akımın kullanıldığı sistemlerde tek faz veya üç fazlı ölçüm yapan sistemler kullanılmaktadır. Tek fazlı sistemde fırçasız alternatif akım jeneratörü kullanılmaktadır. Üretilen alternatif akım doğru akıma çevrilerek göstergeye iletilmektedir. Bu tür sistemlerde aşınma sorunu bulunmamaktadır ancak gerilimin dirence bağlı olarak azalmasından dolayı göstergelerde hata oluşabilmektedir. Takometre, üç fazlı alternatif akımın kullanıldığı sistemlerde sistem tarafından indüklenen voltaj yerine frekansı kullanmaktadır. Bu sayede sistem voltaj değişimlerinden etkilenmemektedir.
Kaynaklar
[1] Haroon, K. (2013, Şubat 26). Tachometer. The Airline Pilots Forum & Resource: http://www.theairlinepilots.com/forum/viewtopic.php?t=927
Not: Bu yazıyı kaynak göstererek paylaşabilirsiniz.